Phình mạch máu não: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và tiên lượng

Dấu hiệu phình mạch máu não

Áp lực liên tục của dòng máu đẩy vào phần suy yếu của mạch máu, tạo các nốt phồng tương tự như quả bóng bay mỏng và có thể sẽ bị nổ tung do liên kết yếu. Nếu túi phình bị rò rỉ hoặc vỡ sẽ gây chảy máu trong não. Đôi khi gây đột quỵ xuất huyết, chảy máu trong hoặc xung quanh não có thể dẫn đến tổn thương não và gây tử vong.

Tổng quan

Chứng phình mạch máu não phổ biến như thế nào?

Có tới 6% người ở Mỹ có chứng phình mạch máu não không chảy máu. Chứng phình mạch máu não bị vỡ rất hiếm. Chúng xảy ra ở khoảng 30.000 người Mỹ mỗi năm.

Những đối tượng có thể mắc chứng phình mạch máu não

Đối tượng có nhiều khả năng mắc chứng phình mạch máu não như:

• Giới tính nữ
• Từ 40 đến 60 tuổi
• Có tiền sử gia đình về chứng phình động mạch
• Bị rối loạn mạch máu hiếm gặp như bóc tách động mạch, loạn sản cơ xơ hoặc viêm mạch máu não
• Bị rối loạn di truyền ảnh hưởng đến mô liên kết như hội chứng Ehlers-Danlos, hội chứng Marfan, bệnh u xơ thần kinh loại 1 hoặc hội chứng Loeys-Dietz
• Bị bệnh thận đa nang 
• Bẩm sinh

Chứng phình động mạch có tính di truyền không?

Trong hai thế hệ liên tiếp, nếu một người bị chứng phình mạch máu não, sau khi thăm khám nên hỏi ý kiến bác sĩ và đưa những người còn lại đi kiểm tra. Thường là chụp cộng hưởng từ (MRI).

Các nghiên cứu cho thấy mối liên kết có thể thay đổi từ 10% đến 20%. Nhưng các bác sĩ nhận thấy rằng người thân của bệnh nhân phình động mạch đôi khi cũng mắc chứng phình động mạch. Nguy cơ đó càng dễ xảy ra nếu các thành viên trong gia đình có các yếu tố nguy cơ khác của chứng phình mạch máu não.

Các triệu chứng và nguyên nhân

Nguyên nhân nào gây ra chứng phình mạch máu não?

Không rõ nguyên nhân tại sao lại hình thành chứng phình mạch máu não. Các nhà nghiên cứu cho rằng những yếu tố dưới đây gây kích thích và làm suy yếu mạch máu:

• Hút thuốc lá 
• Nhiễm trùng máu
• Huyết áp cao (tăng huyết áp)
• Sử dụng amphetamine và cocaine
• Chấn thương sọ não (thường do tai nạn xe)
• Xơ vữa động mạch (chất béo tích tụ trên thành mạch máu).

Hút thuốc lá là nguyên nhân gây chứng phình mạch máu não. Nguồn ảnh: everydayhealth.com

Khi nào thì chứng phình mạch máu não xuất hiện và tiến triển?

Chứng phình mạch máu não có thể thấy ở những người trẻ 30 tuổi, hiếm khi sớm hơn, nhưng có nhiều khả năng xảy ra sau 40 tuổi.

Nguyên nhân gây ra chứng phình mạch máu não chảy máu?

Các nhà nghiên cứu vẫn chưa tìm ra chính xác nguyên nhân khiến túi phình bị rò rỉ hoặc vỡ, gây chảy máu trong hoặc xung quanh não. Nhưng bất cứ điều gì làm tăng huyết áp đều có thể nguy hiểm. Huyết áp cao hơn làm cho máu đẩy mạnh hơn vào thành mạch máu. Những yếu tố có thể làm tăng huyết áp bao gồm:

• Đang căng thẳng, tức giận đột ngột hoặc cảm xúc mạnh 
• Làm việc gắng sức để mang vác hoặc đẩy một cái gì đó nặng như tạ hoặc đồ đạc
• Đã được chẩn đoán huyết áp cao nhưng không được điều trị thích hợp bằng thuốc

Chứng phình mạch máu não có đau không?

Hầu hết những người mắc chứng phình mạch máu não không vỡ thậm chí không biết. Vì nó thường không gây đau hoặc bất kỳ triệu chứng nào.

Tuy nhiên, nhiều chứng phình mạch máu nhỏ hơn (không chỉ lớn hơn) sẽ được tìm ra khi kiểm tra nguyên nhân của đau đầu mãn tính. Các nhà nghiên cứu chưa chắc chắn được rằng liệu đau đầu có liên quan trực tiếp đến chứng phình động mạch chưa vỡ hay không. Một ý kiến cho rằng mạch máu bị căng phồng gây chèn ép vào các dây thần kinh và màng hay mô xung quanh não, gây ra các cơn đau đầu.

Đau đầu đột ngột, dữ dội có thể là dấu hiệu của chứng phình mạch máu não bị vỡ. Trong một số trường hợp, bạn cũng có thể bị đau đầu kéo dài nhiều ngày hoặc vài tuần do chứng phình mạch máu não gây rò rỉ máu. Loại đau đầu kéo dài này được gọi là đau đầu trọng điểm, cảnh báo rằng túi phình sắp vỡ.

Các triệu chứng của chứng phình mạch máu não không vỡ

Các dấu hiệu phổ biến nhất của chứng phình mạch máu không vỡ là đau đầu. Các dấu hiệu khác có thể xuất hiện như:

• Thay đổi tầm nhìn
• Đồng tử giãn 
• Co giật
• Tê hoặc ngứa ran trên đầu hoặc mặt
• Đau ở trên và sau mắt
• Đau cổ
• Buồn nôn và nôn 

Các triệu chứng của chứng phình mạch não bị vỡ là gì?

Phình mạch não bị rò rỉ hoặc vỡ ra sẽ đe dọa đến tính mạng, cần điều trị ngay lập tức. Những người bị vỡ túi phình mạch máu não cho biết cơn đau đầu là cơn đau đầu tồi tệ nhất trong cuộc đời của họ. Cơn đau đầu thường dữ dội, xuất hiện đột ngột và kéo dài hàng giờ đến hàng ngày.

Ngoài đau đầu dữ dội, bạn có thể có một số triệu chứng tương tự của chứng phình động mạch không vỡ. Bạn cũng có thể gặp tình trạng sau:

• Cứng cổ
• Buồn ngủ hoặc thậm chí hôn mê
• Rối loạn tâm thần
• Chóng mặt hoặc mất thăng bằng
• Khó nói
• Yếu hoặc không có cảm giác ở cánh tay hoặc chân
• Đau tim 

Chẩn đoán và kiểm tra

Làm thế nào để phát hiện chứng phình mạch máu não?

Để tìm hiểu xem bạn có bị phình mạch máu não hay không, bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm hình ảnh. Các xét nghiệm này cho thấy kích thước, hình dạng và vị trí của chứng phình mạch máu não:

• MRI (chụp cộng hưởng từ)
• CT (chụp cắt lớp vi tính)
• Chụp mạch máu não chẩn đoán
• MRA (chụp mạch cộng hưởng từ)
• CTA (chụp mạch cắt lớp vi tính)

Chụp MRI VÀ MRA trong chẩn đoán chứng phình mạch máu não. Nguồn ảnh: https://radiologykey.com

Đôi khi, chứng phình mạch máu bị vỡ có thể không hiển thị trên hình ảnh xét nghiệm ban đầu. Nếu các triệu chứng chỉ ra chứng phình mạch máu bị vỡ, bác sĩ có thể chỉ định chọc dò tủy sống. Thí nghiệm này cho biết liệu có máu trong chất lỏng xung quanh não hay không.

Chương trình quản lý và điều trị

Đối tượng nào cần điều trị chứng phình mạch máu não?

Phình mạch máu não bị rò rỉ hoặc vỡ cần tiến hành phẫu thuật ngay lập tức. Tuy nhiên, bạn chỉ có thể phát hiện ra chứng phình mạch máu não khi làm các xét nghiệm hình ảnh liên quan.

Nếu bạn bị chứng phình mạch máu não nhỏ không gây ra các triệu chứng và không xuất hiện các yếu tố nguy khác, bác sĩ có thể khuyên bạn không cần điều trị. Thay vào đó, bác sĩ sẽ chỉ định thường xuyên làm các xét nghiệm hình ảnh để loại trừ bất kỳ sự thay đổi nào của chỗ phình theo thời gian. Bạn cần bỏ thuốc lá (nếu đang hút thuốc) và kiểm soát tốt huyết áp. Bạn cần thăm khám ngay lập tức nếu xuất hiện các triệu chứng, hoặc bất kỳ sự thay đổi hay tiến triển nào của vị trí phình mạch theo thời gian trên hình ảnh xét nghiệm.

Nếu bạn có các triệu chứng, các yếu tố nguy cơ hoặc chứng phình mạch máu lớn, bác sĩ sẽ đưa ra lợi ích, rủi ro và các lựa chọn thay thế của điều trị phẫu thuật hoặc nội mạch. Quyết định phụ thuộc vào một số yếu tố, nhưng không giới hạn ở: 

• Tuổi
• Tình trạng sức khỏe tổng thể
• Vị trí, kích thước và các đặc điểm khác của túi phình
• Giải phẫu mạch máu
• Tiền sử gia đình
• Nguy cơ vỡ mạch máu não

Điều trị chứng phình mạch máu não như thế nào?

Phẫu thuật hoặc liệu pháp nội mạch là phương pháp điều trị chứng phình mạch máu não, cho dù chúng đã vỡ hay chưa vỡ.

Phẫu thuật mở sọ (vi phẫu)

Trong thủ thuật này, bác sĩ phẫu thuật sẽ cắt một lỗ nhỏ trong hộp sọ để tiếp cận túi phình. Sử dụng một kính hiển vi nhỏ và các dụng cụ, bác sĩ sẽ gắn một chiếc kẹp kim loại nhỏ ở đáy túi phình, ngăn không cho máu chảy vào túi phình. Phẫu thuật này có thể ngăn chảy máu não hoặc giữ cho túi phình nguyên vẹn và không bị vỡ. Thời gian phục hồi là khác nhau đối với chứng phình mạch máu não đã vỡ (vài tuần đến vài tháng) và không bị vỡ (thường từ hai đến bốn tuần). Thủ thuật này được đánh giá là lâu bền với tỷ lệ tái phát thấp.

Liệu pháp can thiệp nội mạch (nút mạch não, đặt stent, chèn bóng, chuyển hướng dòng chảy, nút mạch dạng lưới nội mạch: WEB)

Đối với thủ thuật này, bác sĩ phẫu thuật không cần phải tạo một lỗ hở trong hộp sọ. Thay vào đó, bác sĩ sẽ luồn một ống thông (một ống mềm) vào mạch máu, thường là ở bẹn hoặc cổ tay, và luồn đến não 

Thông qua ống thông, bác sĩ sẽ đặt một quả bóng dây (trông giống như một quả bóng sợi nhỏ), thường được làm bằng bạch kim, vào túi phình, có thể cần dùng đến stent hoặc bóng. Gần đây, một thiết bị nhỏ khác (được gọi là Web), trông giống như một quả bóng lưới, làm bằng titan niken, cũng được ứng dụng vào việc nút mạch não nhằm ngăn chặn dòng máu đi vào chỗ phình mạch, nó hoat động. Cả hai phương pháp đều dẫn đến sự hình thành cục máu đông xung quanh và bên trong bóng dây hoặc thiết bị web, đồng thời chặn dòng máu chảy vào túi phình, làm giảm hoặc loại bỏ nguy cơ phình mạch. 

Một kỹ thuật khác, được gọi là 'chuyển hướng dòng chảy' cũng là luồn một ống thông lên một mạch máu từ mạch đùi hoặc cổ tay đến não. Sau đó, bác sĩ sử dụng ống thông để đặt một ống lưới vào phần mạch máu chứa túi phình. Lưới sẽ kích thích hoặc chuyển hướng máu chảy qua thay vì vào túi phình.

Bác sĩ sẽ chỉ định các phương pháp điều trị tốt nhất phù hợp với giải phẫu mạch máu, kích thước và vị trí túi phình cũng như một số vấn đề khác của người bệnh.

Cũng giống như phẫu thuật mở sọ, thời gian hồi phục có thể từ vài tuần đến vài tháng đối với chứng phình động mạch bị vỡ. Bên cạnh đó, sự phục hồi ngắn hơn, chỉ trong vài ngày, được mong đợi đối với chứng phình động mạch không bị vỡ khi điều trị bằng liệu pháp can thiệp nội mạch. Tùy thuộc vào phương pháp cụ thể, một số trường hợp có thể có nguy cơ tái phát túi phình mạch thấp.

Phòng ngừa

Làm thế nào để ngăn chặn sự phát triển của túi phình mạch máu não hoặc sự hình thành túi phình mới?

Túi phình mạch máu sẽ không tự mất đi. Tuy nhiên, sự tiến triển, thay đổi của túi phình, nguy cơ vỡ túi phình hoặc hình thành túi phình mới có thể được giảm bớt bằng cách áp dụng một lối sống lành mạnh như: 

• Bỏ thuốc lá 
• Tập thể dục thường xuyên (và vừa phải) mà không nâng quá sức
• Ăn một chế độ ăn uống cân bằng
• Nhận trợ giúp về rối loạn sử dụng rượu hoặc ma túy và không sử dụng cocaine hoặc các loại chất kích thích khác
• Kiểm soát huyết áp cao bằng thuốc và thay đổi lối sống

Tiên lượng

Cơ hội sống sót sau chứng phình mạch máu não là bao nhiêu?

Mọi người có thể sống cả đời mà không biết mình bị chứng phình mạch máu não chưa vỡ. Miễn là nó còn nguyên vẹn, tiên lượng tốt. Nhưng có nhiều nguy cơ khiến túi phình mạch máu não bị vỡ, điều này phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm kích thước túi phình, vị trí và một số yếu tố khác. Nếu một túi phình bị vỡ, nó sẽ rò rỉ máu vào không gian xung quanh não và đôi khi vào chính mô não, gây ra đột quỵ xuất huyết.

Chứng vỡ phình mạch não cần được cấp cứu ngay lập tức. Càng kéo dài thời gian cấp cứu, khả năng tử vong hoặc tàn tật càng tăng. Khoảng 75% những người bị vỡ phình mạch máu não sống sót quá 24 giờ. Tuy nhiên, 1/4 số người sống sót có thể bị các biến chứng và chết trong vòng 6 tháng.

Gọi 115 hoặc đi khám cấp cứu nếu bạn nghĩ rằng bạn đang có các triệu chứng của chứng phình mạch máu não hoặc chứng phình mạch máu bị vỡ. Bạn càng được can thiệp sớm thì cơ hội sống sót của bạn càng lớn.

Các biến chứng của xuất huyết não?

Khi túi phình bị rò rỉ hoặc vỡ ra, máu sẽ chảy vào xung quanh não. Máu tụ lại gây kích thích mô não, có thể gây phù não. Kết quả có thể là tổn thương não vĩnh viễn, đột quỵ hoặc các biến chứng khác như:

• Thiếu máu não, khi các mạch máu hẹp hơn và ít oxy đến não hơn.
• Não úng thủy, được ứng dụng vào việc nút mạch não nhằm ngăn chặn dòng máu đi vào chỗ phình mạch, nó hoat động, gây áp lực lên não.
• Hôn mê, mất ý thức trong vài ngày đến vài tuần.
• Hạ natri máu, khi nồng độ natri trong máu thay đổi, có thể làm cho các tế bào não bị phù và gây tổn thương não.
• Động kinh hoặc co giật cơ, có thể gây tổn thương não thêm.

Xử trí với phình mạch não chưa vỡ

Nếu bạn bị chứng phình mạch máu não chưa vỡ, hãy hỏi ý kiến bác sĩ về phương pháp điều trị và theo dõi. Bác sĩ có thể quyết định tốt nhất là nên theo dõi chặt chẽ và xem xét các tình trạng y tế có thể làm suy yếu thêm mạch máu, hoặc điều trị sớm. Bác sĩ sẽ quan tâm đến một số yếu tố liên quan tới túi phình mạch như:

• Kích cỡ.
• Vị trí.
• Nguy cơ vỡ.

Tôi có thể làm gì để giảm nguy cơ mắc chứng phình mạch máu não khác?

Chăm sóc sức khỏe tổng thể là điều tốt nhất bạn có thể làm để ngăn ngừa chứng phình động mạch trong tương lai. Các bước bạn có thể thực hiện là:

• Thực hiện một chế độ ăn uống lành mạnh, hạn chế caffeine và tránh các loại thuốc kích thích.
• Từ bỏ hút thuốc.
• Kiểm soát các tình trạng góp phần gây tăng huyết áp.
• Nói chuyện với bác sĩ về những thay đổi lối sống mà bạn có thể thực hiện và các loại thuốc có thể hữu ích.

Kết luận

Đau đầu dữ dội, đột ngột có hoặc không kèm theo các triệu chứng đột quỵ có thể là dấu hiệu của chứng phình mạch máu não. Phình mạch máu não bị vỡ là một tình trạng nghiêm trọng, đe dọa đến tính mạng, cần được xử trí cấp cứu ngay lập tức. Nếu bạn bị chứng phình mạch máu não chưa vỡ, hãy hỏi ý kiến bác sĩ để đưa ra hướng điều trị, theo dõi phù hợp.