Trí tuệ cảm xúc là gì?
Trí tuệ cảm xúc hay chỉ số cảm xúc (emotional quotient- EQ) là khả năng hiểu, sử dụng và quản lý cảm xúc của bản thân một cách tích cực để giảm bớt căng thẳng, giao tiếp hiệu quả, đồng cảm với người khác, vượt qua thử thách, xoa dịu xung đột. Trí tuệ cảm xúc giúp bạn xây dựng các mối quan hệ bền chặt hơn, thành công ở trường học và nơi làm việc, đồng thời đạt được các mục tiêu nghề nghiệp cá nhân. Nó cũng có thể giúp bạn kết nối với cảm xúc của mình, biến ý định thành hành động và đưa ra quyết định sáng suốt về những gì quan trọng nhất đối với bạn.
Video EQ trí thông minh cảm xúc và cách rèn luyện
Trí tuệ cảm xúc thường được xác định bởi bốn thuộc tính sau:
- Quản lý bản thân - Bạn có thể kiểm soát cảm xúc, hành vi bốc đồng theo những cách lành mạnh, chủ động, tuân thủ các cam kết và thích ứng với những hoàn cảnh thay đổi.
- Tự nhận thức - Bạn nhận ra cảm xúc của chính mình và cách chúng ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành vi của bạn. Bạn biết điểm mạnh và điểm yếu của mình, tự tin với điều đó.
- Nhận thức xã hội - Bạn có sự đồng cảm. Bạn có thể hiểu được cảm xúc, nhu cầu và mối quan tâm của người khác, nắm bắt các tín hiệu cảm xúc, cảm thấy thoải mái về mặt xã hội và nhận ra sức mạnh của sự tương tác mang tính chất cạnh tranh trong một nhóm hoặc tổ chức.
- Quản lý mối quan hệ - Bạn biết cách phát triển và duy trì các mối quan hệ tốt, giao tiếp rõ ràng, truyền cảm hứng và ảnh hưởng đến người khác, làm việc nhóm hiệu quả, quản lý tốt xung đột.
Vai trò của trí tuệ cảm xúc
Như chúng ta đã biết, không phải những người thông minh nhất mới là người thành công nhất hoặc viên mãn nhất trong cuộc sống. Có những người xuất sắc về mặt học vấn nhưng lại không thành công trong xã hội, trong công việc hoặc trong các mối quan hệ cá nhân. Trí tuệ hay chỉ số thông minh (IQ) tự nó không đủ để đạt được thành công. Đúng, chỉ số IQ có thể giúp bạn vào đại học, nhưng EQ sẽ giúp bạn kiểm soát căng thẳng và cảm xúc khi đối mặt với những vấn đề quan trọng như kỳ thi cuối kỳ chẳng hạn. IQ và EQ tồn tại song song và hiệu quả nhất khi chúng bổ trợ lẫn nhau.
Trí tuệ cảm xúc ảnh hưởng đến:
Cải thiện hiệu suất học tập, làm việc. Trí tuệ cảm xúc cao giúp bạn điều hướng những phức tạp trong các mối quan hệ xã hội ở nơi làm việc, dẫn dắt và thúc đẩy người khác và bản thân làm việc với năng suất cao hơn. Trên thực tế, khi đánh giá các ứng viên quan trọng trong công việc, nhiều công ty đánh giá trí tuệ cảm xúc quan trọng như kiến thức chuyên môn và sử dụng kiểm tra EQ như một bài test đầu vào khi tuyển dụng.
Tăng cường sức khỏe thể chất. Nếu không thể kiểm soát cảm xúc cá nhân, bạn sẽ gặp khó khăn khi đối mặt với áp lực. Căng thẳng có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như tăng huyết áp, ức chế hệ thống miễn dịch, tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ, dẫn tới vô sinh và đẩy nhanh quá trình lão hóa. Học cách quản lý cảm xúc là một trong những bước đầu tiên để cải thiện trí tuệ cảm xúc.
Nuôi dưỡng sức khỏe tinh thần và tâm hồn. Cảm xúc và tình trạng căng thẳng không được kiểm soát có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của bạn, khiến bạn dễ lo lắng và trầm cảm. Khi không biết quản lý cảm xúc bạn sẽ gặp khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ bền chặt. Cảm giác bị cô lập khiến các vấn đề sức khỏe tâm thần bạn đang gặp phải trở nên trầm trọng hơn. Ngược lại, việc duy trì cái nhìn tích cực trước mọi vấn đề sẽ khiến bạn cảm thấy khỏe khoắn và yêu đời hơn. Khi đó, thành công sẽ dễ dàng đến với bạn hơn.
Cải thiện các mối quan hệ xã hội. Bằng cách hiểu cảm xúc của mình và kiểm soát chúng, bạn có thể biểu hiện cảm xúc của mình tốt hơn cũng như hiểu được cảm xúc của người khác. Điều này giúp bạn giao tiếp hiệu quả, tạo dựng các mối quan hệ bền chặt trong công việc và cuộc sống.
Nâng tầm hiểu biết xã hội. Sự hài hòa trong cảm xúc giúp bạn kết nối với người khác và thế giới xung quanh. Trí thông minh xã hội giúp bạn dễ dàng nhận ra người tốt, người xấu, hiểu rõ sự quan tâm của người khác dành cho bạn, giúp giảm căng thẳng, cân bằng các trạng thái của hệ thần kinh, cảm thấy được yêu thương và hạnh phúc.
Xây dựng trí tuệ cảm xúc
Bốn kỹ năng quan trọng để tăng EQ:
Các kỹ năng hình thành và phát triển trí tuệ cảm xúc có thể học bất cứ lúc nào. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là có sự khác biệt giữa việc học với việc áp dụng kiến thức đó vào cuộc sống. Bạn biết bạn nên làm gì không có nghĩa là bạn sẽ làm - đặc biệt là trong trạng thái căng thẳng, việc bộc lộ khi mất cân bằng cảm xúc có thể ảnh hưởng đến những ý định tốt của bản thân. Để thay đổi hoàn toàn hành vi theo cách có thể đương đầu với áp lực, bạn cần học cách vượt qua căng thẳng để duy trì nhận thức về mặt cảm xúc.
Các kỹ năng cần có để xây dựng EQ, cải thiện khả năng quản lý cảm xúc và kết nối với những người khác là:
- Quản lý cá nhân
- Tự nhận thức
- Nhận thức xã hội
- Quản lý mối quan hệ
Để phát triển trí tuệ cảm xúc, cần
Kỹ năng 1: Quản lý bản thân
Để hình thành và phát triển EQ, bạn phải có khả năng sử dụng cảm xúc của mình để đưa ra các quyết định mang tính định hướng hành vi. Căng thẳng quá mức, bạn có thể mất kiểm soát khi đó không thể hành động chính xác và hiệu quả được.
Hãy nghĩ về khoảng thời gian mà căng thẳng chiếm hữu tâm trí bạn. Khi đó bạn có dễ dàng suy nghĩ hoặc đưa ra quyết định hợp lý không? Chắc chắn là không. Căng thẳng quá mức làm cho việc đánh giá bản thân và người khác bị sai lệch, thiếu sáng suốt.
Cảm xúc truyền tải đi những thông tin và thông điệp quan trọng về cả bạn và người đối diện, việc đối mặt với căng thẳng khiến chúng ta bị rối loạn và mất kiểm soát, ra khỏi vùng an toàn. Với khả năng quản lý căng thẳng và duy trì cảm xúc tích cực, bạn có thể học cách tiếp nhận thông tin khó chịu mà không để nó đè lên suy nghĩ và khả năng tự kiểm soát của mình. Bạn có thể kiểm soát cảm xúc và hành vi bốc đồng, quản lý cảm xúc của mình theo cách lành mạnh, chủ động, tuân thủ các cam kết, thích ứng với sự thay đổi của hoàn cảnh.
Kỹ năng 2: Tự nhận thức
Quản lý căng thẳng chỉ là bước đầu tiên để phát triển trí tuệ cảm xúc. Thuyết gắn bó chỉ ra rằng trải nghiệm cảm xúc hiện tại của bạn phản ánh những điều bạn đã trải qua trong quá khứ. Khả năng quản lý những cảm xúc cốt lõi như tức giận, buồn bã, sợ hãi và vui vẻ thường phụ thuộc vào sự từng trải và tính nhất quán của những trải nghiệm thời niên thiếu. Nếu lúc nhỏ bạn được chú ý chăm sóc, nuôi dưỡng cảm xúc tốt thì khi trưởng thành nó có thể là tài sản quý giá. Ngược lại nếu những gì bạn được nhận trong quá khứ là những cảm xúc tiêu cực thì có xu hướng ảnh hưởng đến việc thay đổi cảm xúc ở hiện tại thường có biểu hiện sợ hãi, tìm cách trốn tránh. Việc kết nối cảm xúc là cần thiết, dù tích cực hay tiêu cực thì điều cần làm là hiểu chính mình để tha thứ và chấp nhận, thay đổi cảm xúc theo hướng lành mạnh định hướng hành vi.
Bạn có cảm nhận được dòng chảy cảm xúc, bắt gặp sự thay đổi cảm xúc theo từng thời điểm trong trải nghiệm không?
Cảm xúc có đi kèm với các triệu chứng thực thể xuất hiện ở dạ dày, cổ họng hoặc ngực không?
Bạn có trải nghiệm những lúc chỉ tồn tại duy nhất một cảm giác hoặc là tức giận, buồn bã, sợ hãi hay hạnh phúc không? Các trạng thái cảm xúc có được thể hiện rõ qua nét mặt không?
Cảm xúc của bạn có dữ dội đến mức cuốn bản thân và đối phương vào nó không?
Bạn có bao giờ chú ý đến cảm xúc của bản thân? Chúng có ảnh hưởng đến việc ra quyết định của bạn không?
Nếu bạn không có câu trả lời cho bất kỳ câu hỏi nào bên trên, bạn có thể đã “từ chối” hoặc “tắt” cảm xúc của mình. Để xây dựng EQ và có những cảm xúc lành mạnh, bạn phải kết nối lại với cảm xúc cốt lõi của bản thân, chấp nhận chúng, thoải mái với chúng. Bạn có thể đạt được điều này thông qua việc thực hành chánh niệm.
Chánh niệm là biết rõ những gì đang có mặt, đang xảy ra, hướng sự chú ý của bạn vào khoảnh khắc hiện tại không kèm theo phán xét. Việc nuôi dưỡng chánh niệm có nguồn gốc từ Phật giáo, nhưng hầu hết các tôn giáo đều có một số kiểu cầu nguyện hoặc kỹ thuật thiền định tương tự. Chánh niệm giúp chuyển mối bận tâm của bạn với dòng suy nghĩ phức tạp sang việc đánh giá cao khoảnh khắc, cảm giác thể chất và cảm xúc trong khoảnh khắc hiện tại, đồng thời mang lại một cái nhìn rộng lớn hơn về cuộc sống. Chánh niệm làm dịu và hướng sự tập trung vào bên trong giúp bạn tự ý thức.
Thực hành chánh niệm, nguồn: elle.vn. Phát triển nhận thức cảm xúcTrước tiên, bạn cần quản lý căng thẳng, điều này khiến bạn cảm thấy thoải mái hơn khi kết nối lại với những cảm xúc cá nhân, đồng thời thay đổi cách bạn đối mặt và phản ứng với cảm xúc tiêu cực. Bạn có thể phát triển khả năng tự nhận thức của bản thân thông qua việc thực hành chánh niệm với Emotional Intelligence Toolkit.
Kỹ năng chính 3: Nhận thức xã hội
Nhận thức xã hội giúp bạn đọc hiểu chính xác những tín hiệu mà đối phương sử dụng khi giao tiếp với bạn. Những tín hiệu này cho bạn biết người khác đang thực sự cảm thấy như thế nào, trạng thái cảm xúc của họ đang thay đổi ra sao theo từng thời điểm cũng như mong muốn của họ.
Khi bạn gặp những người phát ra tín hiệu tương tự, từ kinh nghiệm trước đó, bạn có thể hiểu những gì ẩn sau biểu hiện của họ. Rèn được điều này bạn trở nên dễ đồng cảm và thoải mái về mặt xã hội hơn.
Chánh niệm là con đường giúp bạn thấu hiểu cảm xúc cá nhân và thấu hiểu xã hội.
Trong quá trình nhận thức xã hội, "tỉnh thức" sẽ trở thành một mảnh ghép quan trọng. Thử tưởng tượng mà xem, khi bạn chỉ tập trung vào mình, nghĩ về vấn đề của bản thân, hay tập trung nhìn điện thoại, bạn chắc chắn không thể phát hiện đối phương đã cảm thấy gì. Để có được nhận thức xã hội, bạn cần "tồn tại" ở hiện tại. Mặc dù nhiều người trong chúng ta cảm thấy tự hào về khả năng đa nhiệm "multitasks", sự thật là chúng ta mất nhiều hơn được khi bỏ qua cảm nhận của người khác và lỡ mất cơ hội hiểu về họ.
- Bằng cách dẹp những trăn trở của mình sang bên, tập trung tương tác với đối phương sẽ là cách thức hiệu quả để đạt được mục đích giao tiếp.
- Đáp lại những cảm nhận chia sẻ của người khác là cách chúng ta cho đi và nhận lại. Và để làm được điều đó hãy học cách khai thác những cảm xúc của bản thân trước nhất.
- Việc bạn dành sự quan tâm cho cảm nhận của người khác không đồng nghĩa với việc bạn phải bớt quan tâm đến bản thân. Khi bạn dành thời gian lắng nghe người khác, bạn cũng có thể học thêm một chút về bản thân mình. Giả dụ như có những ý kiến bạn cảm thấy chưa đúng lắm, và qua đó bạn hiểu thêm một chút về bản thân.
Kỹ năng chính 4: Quản lý mối quan hệ
Để có thể làm việc hòa hợp với mọi người, trước hết hãy nâng cao khả năng nhận thức cảm xúc và năng lực đồng cảm với mọi người. Một khi bạn có được khả năng nhận thức cảm xúc, các mối quan hệ nơi công sở cũng dễ đạt được hiệu quả và thành công, cùng với đó, các kĩ năng khác cũng sẽ được trau dồi, mài giũa.
Nhận thức được cách sử dụng giao tiếp phi ngôn ngữ hiệu quả.
Hãy đảm bảo bạn sử dụng "giao tiếp phi ngôn ngữ" hiệu quả. Trong cuộc sống, đa phần thời gian bạn dùng các phương tiện phi ngôn ngữ để bộc lộ tâm trạng, cảm xúc của mình. Trên khuôn mặt của chúng ta có rất nhiều múi cơ, đặc biệt là ở vùng quanh mắt, mũi, miệng và trán, là những phương tiện truyền tải cảm xúc của chúng ta ra bên ngoài, và ngược lại, giúp chúng ta nhận biết được xúc cảm của người khác. Và dù bạn có lờ đi những tín hiệu não bộ phát ra, các cơ mặt thì không. Giao tiếp phi ngôn ngữ, vì vậy, trở thành một trong những kênh thông tin quan trọng nhất trong xã hội.
Sử dụng khiếu hài hước, vui vẻ để giảm bớt căng thẳng. Tiếng cười và những cuộc vui là liều thuốc hữu hiệu chống lại stress, làm giảm đi cảm giác nặng nề, giữ chúng ta suy nghĩ thông suốt và hơn cả là thấu hiểu.
Biến xung đột thành những cơ hội. Bất đồng quan điểm và xung đột là những điều không thể tránh khỏi trong các mối quan hệ. Rất khó để chúng ta chia sẻ những nhu cầu, mong muốn, suy nghĩ giống hệt nhau. Nhưng chưa chắc như vậy đã là xấu. Giải quyết xung đột theo những cách lành mạnh, mang tính xây dựng có thể giúp củng cố niềm tin. Thêm nữa, khi xung đột không mang tính đe dọa hay trừng phạt, nó đem đến sự tự do, tính sáng tạo và sự đảm bảo bền vững cho các mối quan hệ.
Xem thêm:
- Vai trò của trí tuệ cảm xúc (EQ)
- 8 cách tăng chỉ số IQ, từ lập luận, lập kế hoạch đến giải quyết vấn đề và hơn thế nữa.
- Sự khác biệt giữa EQ so với IQ: cái nào quan trọng hơn?
- Chỉ số IQ phản ánh điều gì?
- Điểm IQ trung bình và các yếu tố ảnh hưởng
