Chăm sóc và điều trị cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có tình trạng trào ngược axit dạ dày

Đây là hiện tượng trào ngược dạ dày-thực quản hoặc GER (gastroesophageal reflux). Nhưng nếu triệu chứng này đi kèm với nôn, ói thường xuyên, trẻ nhỏ biểu hiện khó chịu và khó cho ăn, hoặc trẻ tụt cân thì có thể đây là một tình huống nghiêm trong hơn gọi là Bệnh trào ngược dạ dày - thực quản hay GERD (gastroesophageal reflux disease). 

Hiện tượng trào ngược và bệnh trào ngược dạ dày-thực quản đều gây ra các chuyển động ngược của thức ăn và dịch trong dạ dày lên thực quản hoặc tới khoang miệng, thậm chí nôn ra ngoài. Trong cả hai tình trạng, triệu chứng nôn khá giống nhau, cách duy nhất để phân biệt là dựa vào mức độ nặng và hậu quả để lại.

Nôn là một triệu chứng của bệnh trào ngược dạ dày-thực quản. Nguồn ảnh: medicalnewstoday.com 

Những trẻ lớn hơn cũng có thể mắc bệnh trào ngược dạ dày-thực quản. 

Nguyên nhân gây bệnh trào ngược dạ dày-thực quản ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ 

Thông thường, hiện tượng trào ngược ở trẻ sơ sinh là do sự chuyển động phối hợp của các phần trong ống tiêu hoá có vấn đề hoặc không được trơn tru. Rất nhiều trẻ sơ sinh tuy mắc bệnh trào ngược dạ dày-thực quản nhưng vẫn được đánh giá là khoẻ mạnh. Bên cạnh đó, vẫn có những trường hợp trẻ nhỏ mắc bệnh ảnh hưởng tới thần kinh, não bộ hoặc các cơ của chúng. 

Theo Phòng thông tin về bệnh tiêu hoá (NDDIC) thuộc Viện Y tế quốc gia Mỹ, nguyên nhân của tình trạng này là do hệ tiêu hoá của trẻ sơ sinh vẫn chưa hoàn thiện và hầu hết chúng sẽ không mắc trào ngược dạ dày-thực quản nữa sau 1 tuổi.

Trẻ sau 1 tuổi sẽ mất hoặc giảm bớt các triệu chứng trào ngược. Nguồn ảnh: parenting.firstcry.com

Ở những trẻ lớn hơn, nguyên nhân gây ra GERD thường giống với người lớn. Ngoài ra, đứa trẻ sẽ có nguy cơ mắc GERD cao hơn nếu chúng đã từng mắc phải tình trạng này khi còn sơ sinh. Tất cả các nguyên nhân khiến cho phần van - cơ thắt thực quản dưới nằm giữa dạ dày và thực quản giãn ra hay làm tăng áp lực phía dưới cơ thắt thực quản dưới thì đều là nguyên do gây nên bệnh trào ngược dạ dày-thực quản. 

Một số các yếu tố khác có thể góp phần gây nên GERD có thể là: béo phì, ăn quá độ, ăn nhiều đồ ăn cay nóng và dầu mỡ, đồ uống có caffein, đồ uống có gas hay một số loại thuốc đặc biệt. Ngoài ra có thể xét đến khía cạnh di truyền của GERD từ thực tế quan sát rằng bệnh này phổ biến ở một số gia đình này hơn các gia đình khác.

Các triệu chứng GERD ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Những triệu chứng phổ biến nhất của tình trạng trào ngược dạ dày-thực quản ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là:

• Thường xuyên nôn, oẹ
• Thường xuyên ho hoặc thở khò khè
• Chán ăn hoặc khó ăn (nghẹn khi ăn)

Trẻ chán ăn, khó cho trẻ ăn là một triệu chứng của bệnh trào ngược dạ dày-thực quản. Nguồn ảnh: webmd.com

• Ợ hơi, ợ nóng, đau vùng bụng, đầy hơi.
• Ợ nóng, đau vùng bụng, chướng bụng, đầy hơi biểu hiện ở trẻ nhỏ là: hay khóc và quấy. Thường xuất hiện liên quan tới bữa ăn hoặc ngay sau khi ăn.
• Trớ rồi ăn lại, nuốt lại đồ ăn.
• Chua miệng, nhất là vào buổi sáng.

Ngoài ra còn rất nhiều triệu chứng khác mà người ta cho rằng có nguyên nhân là do bệnh trào ngược dạ dày-thực quản, nhưng thực chất họ không chắc rằng những triệu chứng đó có thật sự là do GERD gây ra hay không. Một số những triệu chứng khác ở trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh cũng có thể là do GERD gây ra, như:

• Trẻ quấy khóc do bụng bị đầy hơi
• Chậm phát triển
• Khó thở hoặc thở khò khè
• Mắc viêm phổi tái đi tái lại

Liệu bệnh trào ngược dạ dày-thực quản có biến mất khi trẻ sơ sinh lớn hơn?

Câu trả lời là, hầu hết trẻ sơ sinh sẽ không còn tình trạng trào ngược sau 1 tuổi. Chỉ có ít hơn 5% trong số này tiếp tục có triệu chứng này khi lớn hơn. Tuy nhiên, bệnh trào ngược dạ dày-thực quản vẫn có thể xảy ra ở trẻ lớn, tuy nhiên tình trạng này vẫn có thể kiểm soát.

Chẩn đoán bệnh trào ngược dạ dày-thực quản ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Thông thường, từ những thông tin tiền sử bệnh tật do phụ huynh cung cấp, các bác sĩ đã có thể chẩn đoán GERD, đặc biệt là khi các triệu chứng xảy ra thường xuyên và khiến cho trẻ khó chịu.

Các bác sxi có thể chẩn GERD ở trẻ sơ sinh thông qua các triệu chứng khai thác từ cha mẹ. Nguồn ảnh: healthline.com

Bên cạnh đó, biểu đồ tăng trưởng của trẻ và chế độ dinh dưỡng cũng giúp ích cho chẩn đoán, tuy nhiên trong một số trường hợp, các xét nghiệm cận lâm sàng cần được chỉ định. Những xét nghiệm đó có thể là:

• Chụp X-quang cản quang ống tiêu hoá trên với Barium. Đây là một hình thức chụp X-quang đặc biệt sử dụng barium để đánh dấu thực quản, dạ dày và phần trên của ruột non. Hình thức này cho phép xác định bất kỳ bất thường nào trong ống tiêu hoá được đánh dấu, ví dụ như: vật cản, tắc nghẽn hay các vị trí hẹp.
• Cảm biến đo độ pH. Trong quá trình làm xét nghiệm, trẻ nhỏ sẽ phải nuốt một ống dài, nhỏ có gắn đầu dò. Đầu dò này sẽ được đặt cố định trong thực quản trong 24 giờ. Thường thì vị trí của nó sẽ ở phần thấp của thực quản và đo pH của axit dạ dày. Xét nghiệm này cũng giúp phát hiện các triệu chứng bất thường khi thở gây ra bởi GERD.
• Nội soi ống tiêu hoá trên. Đây là một phương pháp sử dụng ống nội soi (một ống nhỏ, mảnh, có thể uốn theo địa hình và có gắn đèn cũng như camera ở đầu) cho phép bác sĩ có thể nhìn trực tiếp vào phía trong thực quản, dạ dày và phần trên của ruột non.
• Rọi hình bao tử tiêu hoá thức ăn (sử dụng y học hạt nhân, chụp hình dạ dày thông qua thức ăn chứa chất phóng xạ mà bệnh nhân được cho ăn trước đó). Một vài trường hợp mắc GERD có triệu chứng tiêu hoá thức ăn trong dạ dày tương đối chậm, điều này cũng là một nguyên nhân khiến hiện tượng trào ngược axit dạ dày xảy ra. Trong quá trình thực hiện xét nghiệm, trẻ nhỏ sẽ được cho uống sữa hoặc ăn thức ăn có trộn với chất phóng xạ hoá học. Chất này sẽ đi theo ống tiêu hoá và được theo dõi từ bên ngoài bởi một máy đặc biệt.

Chăm sóc và điều trị cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có tình trạng trào ngược axit dạ dày.

Có khá nhiều phương pháp trong cuộc sống mà bạn hoàn toàn có thể thử ở nhà cho trẻ nhà bạn.

Đối với trẻ sơ sinh:

• Nâng cao phần đầu của cũi hoặc giường nhỏ dành cho trẻ.
• Bế và giữ trẻ ở tư thế thẳng đứng trong vòng 30 phút sau khi ăn.

• Làm đặc các chất lỏng với ngũ cốc trước khi cho trẻ ăn (việc này cần được thông qua sự cho phép của bác sĩ trước khi thực hiện)
• Chia 3 bữa ăn lớn và chính trong ngày thành nhiều bữa với lượng thức ăn ít hơn nhưng tăng số lần ăn.
• Có thể thử cho trẻ ăn thức ăn cứng nếu có sự cho phép của bác sĩ.

Nếu bác sĩ cho phép, có thể cho trẻ ăn thử các loại đồ ăn cứng hơn. Nguồn ảnh: earlystartgroup.com

Đối với trẻ lớn hơn:

• Nâng cao đầu giường của trẻ
• Giữ trẻ ở tư thế thẳng đứng trong ít nhất 2 giờ sau khi ăn
• Chia nhỏ các bữa lớn và chính trong ngày thành nhiều bữa phụ hơn và giảm lượng đồ ăn mỗi bữa.
• Không cho trẻ ăn vượt khẩu phần
• Hạn chế cho trẻ ăn các đồ ăn có hại cho tình trạng trào ngược, ví dụ như các đồ ăn nhiều chất béo, đồ ăn chiên rán, đồ ăn cay nóng, nước uống có gas hay có chứa caffein.

• Khuyến khích trẻ tập thể dục đều đặn.

Nếu tình trạng trào ngược không cải thiện hoặc thậm chí phát triển năng hơn thì bạn nên tư vấn bác sĩ để được kê thuốc đặc trị.

Các loại thuốc có tác dụng trung hoà hoặc làm giảm độ axit dạ dày

Các loại thuốc có tác dụng làm giảm độ axit dạ dày:

• Thuốc kháng axit dạ dày như Mylanta và Maalox.
• Thuốc kháng histamine H2 như cimetidine (Tagamet) hoặc famotidine (Pepcid)
• Thuốc ức chế bơm proton (PPIs) như esomeprazole (Nexium), lansoprazole (Prevacid), omeprazole (Prilosec), omaprazole -sodium bicarbonate (Zegerid), pantoprazole (Protonix) hoặc rabeprazole (Aciphex).

Thực chất, các nhà nghiên cứu chưa chắc chắn rằng việc làm giảm độ axit của dịch vị dạ dày có thể làm giảm tình trạng trào ngược ở trẻ sơ sinh hay không. Tuy nhiên, thuốc có tác dụng làm giảm gas trong ruột hoặc thuốc trung hoà axit dạ dày (thuốc kháng axit) là những loại thuốc có độ an toàn cao. 

Thuốc kháng axit là thuốc có độ an toàn cao. Nguồn ảnh: theofy.world

Nhưng với liều cao thì thuốc kháng axit có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn như tiêu chảy. Việc sử dụng Maalox hoặc Mylanta liều cao trong thời gian dài có thể làm tăng nguy cơ còi xương.

Đối với các thuốc ức chế tiết axit dạ dày, tác dụng phụ của chúng không phổ biến. Một số ít trường hợp trẻ có thể xuất hiện triệu chứng buồn ngủ khi uống nizatadine, pepcid hoặc tagamet.

Phẫu thuật điều trị bệnh trào ngược dạ dày-thực quản ở trẻ sơ sính và trẻ nhỏ

Thông thường, chưa cần đến phẫu thuật để điều trị trào ngược axit ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Nhưng khi được thực hiện thì kỹ thuật khâu xếp nếp đáy vị vào thực quản (fundoplication) là phương pháp phẫu thuật hay dùng nhất và tiêu chuẩn để điều trị trào ngược dạ dày-thực quản. 

Phẫu thuật khâu xếp nếp đáy vị vào thực quản, (bên trái) trước khi phẫu thuật và (bên phải) sau khi phẫu thuật. Nguồn ảnh: premiersurgical.com

Nguyên lý của phương pháp này là lấy phần trên của dạ dày quấn quanh bên ngoài của vùng thực quản dưới, tạo thành một lớp vòng có thể co lại giúp thắt chặt, đóng lại và củng cố cơ vòng thực quản dưới  mỗi khi dạ dày co, ngăn chặn hiện tượng trào ngược.

Đây là một phương pháp có hiệu quả cao, tuy nhiên nó vẫn đi kèm với một số nguy cơ. Bạn nên tư vấn bác sĩ về các nguy cơ có thể có cũng như lợi ích, tác hại của bất kỳ loại phẫu thuật nào.