Hội chứng ngoại tháp là gì? Nguyên nhân và biện pháp điều trị

Dấu hiệu

Hội chứng ngoại tháp gồm 4 nhóm triệu chứng chính: triệu chứng Parkinson, rối loạn trương lực, ngồi không yên và rối loạn vận động muộn.

Triệu chứng Parkinson

Parkinson. Nguồn ảnh:suckhoe

Triệu chứng Parkinson bao gồm những triệu chứng của sự rối loạn vận động giống như trong bệnh Parkinson, vì vậy, nó thường được gọi là hội chứng Parkinson do rối loạn hệ thống ngoại tháp. Những triệu chứng Parkinson bao gồm:

• Phối hợp các động tác chậm chạp: Với các biểu hiện như: bất kỳ thay đổi tư thế như quay đầu, quay người, cài khuy, buộc dây giày... được làm với tốc độ chậm, không rõ ràng, khó nuốt, khó bộc lộ cảm xúc,…
• Run và khó giữ thăng bằng: Run đạt cường độ tối đa khi nghỉ ngơi, giảm đi trong quá trình vận động và biến mất trong khi ngủ. Biên độ tăng lên do căng thẳng hoặc mệt mỏi. Run thường xuất hiện ở cổ tay và ngón tay, đôi khi xuất hiện khi ngón tay cái di chuyển ngược hướng ngón trỏ như khi cuộn một viên thuốc trong tay hoặc xử lý một vật nhỏ.Thông thường, tay hoặc chân bị ảnh hưởng đầu tiên, thường là bất đối xứng. Hàm và lưỡi cũng có thể bị ảnh hưởng, nhưng tiếng nói không bị ảnh hưởng. 
• Tăng trương lực cơ: Các cơ bắp và các khớp ở tay chân cứng, khó hoạt động và khó di chuyển. Tăng trương lực cơ và giảm vận động có thể góp phần làm đau cơ và gây cảm giác mệt mỏi. Khuôn mặt bệnh nhân đông cứng dưới dạng "mặt nạ", miệng mở và giảm nháy mắt. 

Rối loạn trương lực cơ

Loạn trương lực cơ là những cơn co thắt cơ bất thường của các nhóm cơ tương phản trong cùng một bộ phận cơ thể, dẫn đến các cơn co giật bất thường hoặc giật, xoắn, co thắt không liên tục có thể biểu hiện giống run, đau thắt ngực, hoặc múa vờn.

Múa vờn. Nguồn ảnh: nhathuocphuongchinh

Ngồi không yên

Triệu chứng này thường khiến cho người bệnh luôn có cảm giác bồn chồn, lo lắng bất an, khó chịu khi ngồi yên, do đó buộc người bệnh phải di chuyển liên tục. 

Rối loạn vận động muộn

Đây là một triệu chứng khiến cho người bệnh có những cử động bất thường đột ngột, nhanh, giật cục và không theo một quy luật nào của những bộ phận khác trên cơ thể. Những triệu chứng này thường gặp ở mặt, cổ, môi, lưỡi và bàn tay, bàn chân, làm cho các vận động trên mặt mất kiểm soát như mút hoặc nhai, chép miệng, thè lưỡi ra hoặc nhấp nháy mắt liên tục. Tuy nhiên những triệu chứng này thường có xu hướng xuất hiện sau vài tháng, hoặc vài năm sau khi sử dụng thuốc chống loạn thần.

Nguyên nhân

Các triệu chứng ngoại tháp gây ra do sự phong tỏa của các chức năng bình thường của dopamine trong não. Chúng xảy ra phổ biến nhất do tác dụng phụ của một số loại thuốc ngăn chặn chức năng của dopamin như các thuốc chống loạn thần điển hình, hoặc ít phổ biến, các thuốc chống loạn thần không điển hình. Các thuốc chống trầm cảm, thuốc kháng histamin hoặc thuốc chống nôn metoclopramide đôi khi cũng có thể gây ra các triệu chứng ngoại tháp.

 Ngoài ra những người mắc hội chứng thần kinh ngoại tháp đều do tổn thương của các tế bào thần kinh hệ thống ngoại tháp do các bệnh lí sau:

• Bệnh rối loạn mạch máu: Rối loạn mạch máu điển hình nhất là các tình trạng xơ cứng động mạch, nhồi máu não, viêm mạch hoặc xuất huyết não;

• Di chứng sau chấn thương hoặc thiếu máu não: Những di chứng sau chấn thương, di chứng của phẫu thuật hoặc do các tình trạng thiếu máu não mạn tính trong bệnh tăng huyết áp lâu năm, thoái hóa đốt sống cổ... có thể gây nên hội chứng ngoại tháp.
• Thường xuyên tiếp xúc với các hóa chất như thuốc trừ sâu, kim loại nặng như thủy ngân và chì, các hóa chất độc hại hay rối loạn chuyển hóa đồng, nhiễm khuẩn não... cũng là một trong những nguyên nhân gây nên hội chứng này.
• Người bị các bệnh lý thần kinh như: Bệnh Huntington, tổn thương nhân dưới đồi thị hoặc bị bệnh động kinh...

Chẩn đoán

Rất khó để đánh giá triệu chứng ngoại tháp. Bác sĩ có thể hỏi về các triệu chứng, cũng như tiền sử dùng thuốc của người bệnh. Sau đó bác sĩ sẽ thăm khám bệnh nhân bằng cách quan sát dáng đi khi di chuyển hoặc phối hợp các động tác.

Ngoài ra bác sĩ cũng có thể sử dụng thang đánh giá, như thang điểm triệu chứng ngoại tháp do thuốc (DIEPSS) hoặc thang đánh giá triệu chứng ngoại tháp (ESRS). Những thang điểm này có thể cung cấp thêm thông tin về các triệu chứng và mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Nếu nghi ngờ đột quỵ hoặc chấn thương não, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh như: chụp cắt lớp vi tính hoặc cộng hưởng từ sọ não, xét nghiệm dịch não tủy nếu nghi ngờ viêm não, màng não,…

Chụp cộng hưởng từ sọ não. Nguồn ảnh: healthline

Điều trị

Việc điều trị hội chứng thần kinh ngoại tháp thường sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra bệnh cũng như các triệu chứng mà người bệnh gặp phải. Trong trường hợp nếu đang sử dụng các loại thuốc gây ra hội chứng ngoại tháp thì cần phải cắt giảm liều và thay thế bằng những loại thuốc điều khác. Ngoài ra cần điều trị các triệu chứng của hội chứng ngoại tháp bằng các loại thuốc sau:

Thuốc điều trị hội chứng Parkinson: Loại thuốc có thể sử dụng để điều trị hội chứng Parkinson là thuốc kháng acetylcholin. Khi sử dụng thuốc này nên bắt đầu với liều thấp nhất cho đến khi người bệnh có thể đáp ứng. Sau khi các triệu chứng đã thuyên giảm thì có thể giảm dần liều và ngưng thuốc.

Thuốc điều trị triệu chứng ngồi không yên: Đối với rối loạn vận động ngoại tháp dạng này thì lựa chọn đầu tay thường là thuốc propranolol liều thấp hoặc thuốc benzodiazepines cũng có hiệu quả trong điều trị.

Thuốc điều trị triệu chứng rối loạn trương lực cơ: Đây một tình trạng cấp cứu do đó khi gặp các triệu chứng rối loạn trương lực cơ cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt. Các triệu chứng rối loạn trương lực cơ có thể được điều trị bằng cách tiêm bắp 1 liều thuốc kháng cholinergic, như benztropine liều 1-2mg, lặp lại sau 15-30 phút cho đến khi các triệu chứng biến mất.

Thuốc điều trị rối loạn vận động muộn: Đây là một rối loạn rất khó điều trị, do đó việc điều trị tốt nhất cho rối loạn này là phòng ngừa. Chọn thuốc chống loạn thần với tác dụng phong tỏa dopamine thấp như các thuốc chống loạn thần không điển hình – đặc biệt là Quetiapine và Clozapine, cũng như Olanzapine – là những lựa chọn ít gây ra rối loạn vận động muộn nhất. Khi rối loạn vận động muộn đã hình thành, phương pháp điều trị chính là chuyển đổi các thuốc chống loạn thần với loại phong tỏa dopamine thấp, Quetiapine và Clozapine sẽ là lựa chọn tốt nhất. Mới đầu, cách này có thể làm cho các rối loạn vận động trở nên rõ ràng hơn, nhưng sau vài tuần, các rối loạn này sẽ được cải thiện dần.

Các phương pháp hỗ trợ:

• Bổ sung nhiều khoáng chất, vitamin và omega – 3 thông qua chế độ ăn như rau lá xanh, trái cây, cá biển, ngũ cốc nguyên hạt...
• Tăng cường vận động thể chất để tăng cường sự linh hoạt và sự khéo léo của cơ bắp giúp cho máu lưu thông tốt hơn, cải thiện được các tình trạng run tay chân, co thắt hay xoắn vặn cơ do hội chứng thần kinh ngoại tháp gây ra.

Tăng cường vận động thể chất. Nguồn ảnh: sbm

• Đồng thời cần thư giãn và nghỉ ngơi hợp lí để ngăn ngừa sự tiến triển nặng dần của hội chứng thần kinh ngoại tháp.