Nội tiết tố nữ: Phân loại, vai trò và ảnh hưởng

Bài viết này giúp bạn tìm hiểu về các loại hormon sinh dục nữ khác nhau, vai trò và cách hormon ảnh hưởng đến kích thích trong và ngoài cơ thể. 

Hormon sinh dục là gì?

Hormon là một phân tử hóa học mà các tuyến nội tiết sản xuất và giải phóng vào máu, giúp điều chỉnh nhiều quá trình của cơ thể chẳng hạn như sự thèm ăn, chu kỳ thức-ngủ và tốc độ tăng trưởng.

Hormon sinh dục đóng vai trò thiết yếu trong quá trình phát triển và sinh sản. Các tuyến sản xuất hormon sinh dục chính là tuyến thượng thận và tuyến sinh dục, bao gồm buồng trứng ở nữ và tinh hoàn ở nam.

Ngoài ra, hormone sinh dục cũng rất quan trọng trong nhiều hoạt động chức năng của cơ thể và sức khỏe chung của một người. Ở cả nam và nữ, hormon sinh dục có liên quan đến:

• Dậy thì và phát triển giới tính.
• Sinh sản.
• Ham muốn tình dục.
• Điều chỉnh sự phát triển của xương và cơ.
• Phản ứng viêm.
• Điều chỉnh nồng độ mỡ máu.
• Thúc đẩy sự phát triển của lông tóc. 
• Phân phối lượng chất béo trong cơ thể.

Nồng độ hormon thay đổi trong suốt cuộc đời của một người. Các yếu tố có thể ảnh hưởng đến nồng độ hormon sinh dục nữ bao gồm:

• Tuổi.
• Chứ kỳ kinh nguyệt.
• Thai kỳ.
• Thời kỳ mãn kinh.
• Căng thẳng.
• Thuốc men.
• Môi trường.

Sự mất cân bằng nồng độ hormon có thể dẫn đến thay đổi ham muốn tình dục và các vấn đề sức khỏe như rụng tóc, mất xương và vô sinh. 

Các loại hormon sinh dục nữ

Ở nữ giới, buồng trứng và tuyến thượng thận là cơ quan sản xuất chính ra hormon sinh dục. Hormon sinh dục nữ bao gồm estrogen, progesterone và một lượng nhỏ testosterone.

Estrogen

Có lẽ, estrogen là hormon sinh dục được biết đến nhiều nhất.

Mặc dù phần lớn lượng estrogen được sản xuất tại buồng trứng nhưng tuyến thượng thận và tế bào mỡ cũng góp phần tổng hợp một lượng nhỏ estrogen. Trong giai đoạn dậy thì, estrogen đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển sinh sản và tình dục.

Progesterone

Buồng trứng, tuyến thượng thận và nhau thai sản xuất ra hormon progesterone. Nồng độ progesterone tăng trong thời kỳ rụng trứng và tăng đột biến khi mang thai.

Progesterone giúp duy trì ổn định chu kỳ kinh nguyệt và chuẩn bị cho cơ thể để mang thai. Mức progesterone thấp có thể dẫn đến kinh nguyệt không đều, khó thụ thai và nguy cơ biến chứng cao hơn khi mang thai.

Testosterone

Mặc dù testosterone là hormon sinh dục chính ở nam giới nhưng ở nữ giới cũng chứa một hàm lượng nhỏ. 

Ở nữ giới, testosterone ảnh hưởng đến:

• Khả năng sinh sản.
• Ham muốn tình dục.
• Chu kỳ kinh nguyệt.
• Mô cơ và khối lượng xương.
• Sản xuất hồng cầu. 

Vai trò của hormon sinh dục ở tuổi dậy thì

Trong giai đoạn dậy thì, cơ thể sản xuất nhiều estrogen và progesterone hơn.

Phụ nữ thường bước vào giai đoạn dậy thì ở độ tuổi 8-13 và kết thúc khi ở tuổi 14.  

Trong thời kỳ này, tuyến yên bắt đầu sản xuất lượng lớn hormon phóng noãn (LH), hormone kích thích nang noãn phát triển (FSH), kích thích sản xuất estrogen và progesterone.

Nồng độ estrogen và progesterone tăng kích thích sự phát triển của các đặc điểm sinh dục phụ, bao gồm:

• Phát triển tuyến vú.
• Mọc lông ở nách, chân và vùng mu.
• Tăng chiều cao.
• Tăng dự trữ mỡ ở hông, mông và đùi.
• Mở rộng xương chậu và hông.
• Tăng sản xuất tuyến bã trên da. 

Hormon sinh dục trong chu kỳ kinh nguyệt

Trong chu kỳ kinh nguyệt nồng độ hormon estrogen và progestogen thay đổi rất nhiều. Nguồn ảnh: healthresource4u.com

Lần đầu hành kinh ở nữ giới thường xảy ra ở độ tuổi từ 12-13 tuổi. Tuy nhiên, cũng có thể xuất hiện bất cứ thời điểm nào từ 8-15 tuổi.

Sau lần đầu hành kinh, nhiều người có chu kỳ kinh nguyệt đều đặn cho đến khi mãn kinh. Chu kỳ kinh nguyệt bình thường là khoảng 28 ngày nhưng có thể thay đổi trong giới hạn từ 24-38 ngày.

Chu kỳ kinh nguyệt xảy ra theo ba giai đoạn tương ứng với những thay đổi nội tiết tố:

Giai đoạn nang trứng

Ngày đầu tiên của kỳ kinh đánh dấu sự bắt đầu của một chu kỳ kinh nguyệt mới. Trong một kỳ kinh, máu và mô từ tử cung thoát ra khỏi cơ thể qua đường âm đạo. Nồng độ estrogen và progesterone hạ rất thấp vào thời điểm này, vì vậy có thể gây thay đổi tâm trạng và cáu gắt.

Tuyến yên cũng tiết ra hormon FSH và LH làm tăng nồng độ estrogen, báo hiệu sự phát triển của nang trứng trong buồng trứng. Mỗi nang trứng chứa một trứng. Sau một vài ngày, một nang noãn trội sẽ xuất hiện trong mỗi buồng trứng. Buồng trứng sẽ hấp thu các nang trứng còn lại.

Nang trứng trội tiếp tục phát triển sẽ sản xuất nhiều estrogen hơn. Sự gia tăng estrogen kích thích giải phóng endorphin giúp nâng cao mức năng lượng và cải thiện tâm trạng.

Estrogen cũng kích thích lớp nội mạc tử cung phát triển (lớp lót bên trong tử cung) để chuẩn bị cho quá trình mang thai nếu trứng được thụ tinh.

Giai đoạn rụng trứng

Trong giai đoạn phóng noãn, estrogen và LH trong cơ thể đạt nồng độ tối đa, làm cho nang trứng vỡ ra và giải phóng noãn khỏi buồng trứng.

Trứng rụng có thể tồn tại trong khoảng thời gian 12–24 giờ sau khi rời buồng trứng. Sự thụ tinh của trứng chỉ có thể xảy ra trong khoảng thời gian này.

Giai đoạn hoàng thể

Trong giai đoạn hoàng thể, trứng di chuyển từ buồng trứng đến tử cung qua ống dẫn trứng. Nang trứng bị vỡ sẽ tiết ra progesterone, làm dày niêm mạc tử cung, chuẩn bị cho trứng đã thụ tinh đến làm tổ. Khi trứng đến cuối ống dẫn trứng, sẽ bám vào thành tử cung.

Trứng không được thụ tinh sẽ khiến lượng estrogen và progesterone suy giảm. Điều này đánh dấu sự bắt đầu của tuần tiền kinh nguyệt.

Cuối cùng, trứng không được thụ tinh và niêm mạc tử cung sẽ bong ra, đánh dấu sự kết thúc của chu kỳ kinh nguyệt và sự bắt đầu một chu kỳ kinh nguyệt tiếp theo. 

Vai trò hormon sinh dục trong thai kỳ

Mang thai bắt đầu từ thời điểm trứng đã thụ tinh làm tổ trong niêm mạc tử cung. Sau khi làm tổ, nhau thai bắt đầu phát triển và bắt đầu sản xuất một số hormon, bao gồm progesterone, relaxin và hCG.

Nồng độ progesterone tăng đều đặn trong vài tuần đầu của thai kỳ, khiến cổ tử cung dày lên và hình thành nút nhầy.

Việc sản xuất relaxin ngăn chặn các cơn co thắt trong tử cung cho đến cuối thai kỳ và giúp giãn các dây chằng và gân trong xương chậu.

Trong giai đoạn này, nồng độ hCG trong cơ thể tăng cao sẽ kích thích sản xuất thêm estrogen và progesterone. Sự gia tăng nhanh chóng của hormon dẫn đến các triệu chứng sớm của thai kỳ như buồn nôn, nôn mửa và tăng nhu cầu tiểu tiện thường xuyên hơn.

Nồng độ estrogen và progesterone tiếp tục tăng trong 3 tháng giữa của thai kỳ. Lúc này, các tế bào trong nhau thai sẽ bắt đầu sản xuất ra một loại hormon có tên là HPL, giúp điều chỉnh sự trao đổi chất của người mẹ và nuôi dưỡng thai nhi phát triển.

Mức độ hormon suy giảm khi thai kỳ kết thúc và dần dần trở lại mức bình thường. Cho con bú có thể làm giảm nồng độ estrogen trong cơ thể, do đó ngăn cản quá trình rụng trứng xảy ra. 

Vai trò hormon sinh dục trong thời kỳ mãn kinh

Thời kỳ mãn kinh có thể gây khó ngủ. Nguồn ảnh: dreamstime.com

Mãn kinh xảy ra khi cơ thể ngừng hành kinh và không còn khả năng mang thai. Ở Hoa Kỳ, độ tuổi trung bình mà phụ nữ trải qua thời kỳ mãn kinh là 52 tuổi.

Tiền mãn kinh là giai đoạn chuyển tiếp dẫn đến thời kỳ mãn kinh. Trong quá trình này, sự dao động lớn về mức độ hormon có thể khiến gây ra một loạt các triệu chứng.

Các triệu chứng của thời kỳ tiền mãn kinh có thể bao gồm:

• Kinh nguyệt không đều.
• Bốc hỏa.
• Khó ngủ.
• Thay đổi tâm trạng.
• Khô âm đạo.

Theo Hiệp hội về Sức khỏe Phụ nữ tiền mãn kinh thường kéo dài trong khoảng 4 năm nhưng có thể kéo dài từ 2-8 năm.

Một người đến thời kỳ mãn kinh khi đã trải qua một năm mà không có kinh nguyệt. Sau khi mãn kinh, buồng trứng sẽ chỉ sản xuất một lượng rất nhỏ không đổi hormon estrogen và progesterone.

Nồng độ estrogen thấp có thể làm giảm ham muốn tình dục và mật độ xương, có thể dẫn đến loãng xương. Những thay đổi nội tiết tố này cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ. 

Vai trò hormon sinh dục đối với ham muốn tình dục

Estrogen, progesterone và testosterone đều ảnh hưởng đến ham muốn và kích thích tình dục. Hàm lượng estrogen cao trong cơ thể sẽ thúc đẩy quá trình tiết dịch âm đạo và tăng ham muốn tình dục. Tăng progesterone có thể làm giảm ham muốn tình dục.

Có một số tranh luận xung quanh về việc, nồng độ testosterone ảnh hưởng đến ham muốn tình dục của phụ nữ như thế nào.

Mức độ testosterone thấp có thể làm giảm ham muốn tình dục ở một số phụ nữ. Tuy nhiên, liệu pháp testosterone dường như không hiệu quả trong việc điều trị ham muốn tình dục thấp ở phụ nữ.

Theo một đánh giá hệ thống từ năm 2016, liệu pháp testosterone có thể tăng cường tác dụng của estrogen, nhưng chỉ khi bác sĩ kiểm soát testosterone ở mức cao hơn bình thường. Tuy nhiên có thể dẫn đến một số tác dụng phụ không mong muốn, bao gồm:

• Tăng cân.
• Cáu gắt.
• Hói đầu.
• Rậm lông mặt.
• Tăng kích thước âm vật. 

Mất cân bằng nội tiết tố

Thiếu hụt hormon sinh dục làm giảm ham muốn tình dục ở cả nam và nữ. Nguồn ảnh: topdoctorsonline.com

Cân bằng nội tiết tố rất quan trọng đối với sức khỏe. Mặc dù mức độ nội tiết tố dao động thường xuyên, sự mất cân bằng lâu dài có thể dẫn đến một số triệu chứng và bệnh lý.

Các dấu hiệu và triệu chứng của sự mất cân bằng nội tiết tố có thể bao gồm:

• Kinh nguyệt không đều.
• Rậm lông trên cơ thể và mặt.
• Mụn trứng cá.
• Khô âm đạo.
• Giảm ham muốn tình dục.
• Căng tức ngực.
• Các vấn đề về dạ dày-ruột.
• Bốc hỏa.
• Vã mồ hôi đêm.
• Tăng cân.
• Mệt mỏi.
• Cáu gắt và tâm trạng thay đổi bất thường.
• Bồn chồn.
• Trầm cảm.
• Khó ngủ.

Sự mất cân bằng nội tiết tố có thể là một dấu hiệu của tình trạng sức khỏe tiềm ẩn hoặc là tác dụng phụ của một số loại thuốc. Vì vậy, những người gặp phải các triệu chứng nghiêm trọng hoặc tái phát của sự mất cân bằng nội tiết tố nên trao đổi với bác sĩ.

Ở phụ nữ, các nguyên nhân tiềm ẩn gây mất cân bằng nội tiết tố bao gồm:

• Hội chứng buồng trứng đa nang.
• Suy buồng trứng nguyên phát
• Kiểm soát sinh sản bằng nội tiết tố
• Liệu pháp hormon thay thế.
• Thừa cân, béo phì.
• Bệnh ung thư buồng trứng.
• Căng thẳng.

Tóm lại

Hormon là phân tử hóa học giúp điều chỉnh các chức năng trong cơ thể và duy trì sức khỏe ổn định. Hormon sinh dục đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển và sinh sản giới tính.

Ở nữ, hormon sinh dục chính là estrogen và progesterone. Việc sản xuất các hormone này chủ yếu xảy ra ở buồng trứng, tuyến thượng thận và nhau thai trong thai kỳ.

Hormon sinh dục nữ cũng ảnh hưởng đến trọng lượng cơ thể, sự phát triển của tóc, xương và cơ. Mặc dù, nồng độ hormon dao động tự nhiên trong suốt cuộc đời nhưng tình trạng mất cân bằng kéo dài có thể gây ra một loạt các triệu chứng và ảnh hưởng đến sức khỏe.