NF1 thường xuất hiện ngay từ khi mới sinh ra hoặc trong thời thơ ấu. NF1 có biểu hiện đặc trưng bởi các vết dát màu nâu nhạt (dát cà phê sữa) tập trung ở vùng nách, bẹn và các khối u lành tính dưới da. Biến dạng và phì đại các xương, thay đổi độ cong của cột sống (cong vẹo cột sống) cũng có thể xuất hiện. Đôi khi, những người bị NF1 có thể phát triển các khối u trong não, trên các dây thần kinh sọ hoặc trong tủy sống.
NF2 có thể xuất hiện trong thời thơ ấu, thanh thiếu niên hoặc ở người trẻ tuổi. NF2 thường đặc trưng bởi các khối u lành tính của dây thần kinh dẫn truyền xung động âm thanh và sự thăng bằng từ tai trong đến não. Các khối u thường ảnh hưởng đến dây thần kinh tiền đình ốc tai cả hai bên.
Thể bệnh thứ 3 được gọi là bệnh schwannomatosis. Bệnh schwannomatosis có nhiều đặc điểm lâm sàng giống với NF1 và NF2 nhưng các bằng chứng hiện tại cho thấy đó là một bệnh di truyền riêng biệt. Rối loạn này thường gặp ở những người từ 30 tuổi trở lên và được đặc trưng bởi các khối u lành tính gọi là schwannomas ảnh hưởng đến dây thần kinh.
Nguyên nhân
NF1 là do đột biến trong gen kiểm soát quá trình sản xuất protein gọi là neurofibromin (neurofibromin 1). Gen này có chức năng như một chất ức chế khối u. Khoảng 50% số người mắc NF1, rối loạn xảy ra do đột biến gen không rõ nguyên nhân (đột biến tự phát). Ở những người khác, NF1 có tính chất di truyền (di truyền gen trội trên NST thường).
NF2 là kết quả của các đột biến trong gen ức chế khối u khác (neurofibromin 2, merlin). Một số người bị NF2 do đột biến gen xảy ra không rõ nguyên nhân (đột biến tự phát), trong khi một số được di truyền lại từ bố mẹ (di truyền gen trội trên NST thường).
Hiện nay bệnh schwannomatosis vẫn chưa thực sự sáng tỏ về nguyên nhân gây bệnh, người ta ước tính khoảng 85% trường hợp không rõ nguyên nhân (tự phát) và 15% là do di truyền.
U xơ thần kinh loại 1 là bệnh lý di truyền theo gen trộiNguồn ảnh: https://www.pinterest.com
Tỷ lệ mắc bệnh
NF1 xảy ra ở khoảng 1/3500 trẻ được sinh ra.
NF2 xảy ra ở khoảng 1/40000 trẻ được sinh ra.
Bệnh Schwannomatosis ước tính xảy ra ở 1/40000 trẻ mới sinh.
Có 50% cơ hội để mỗi đứa con của bố mẹ có NF1 hoặc NF2 sẽ thừa hưởng gen và phát triển thành NF1 hoặc NF2 tương ứng , đây được gọi là kiểu di truyền trội trên NST thường.
Các khối u trong những rối loạn này thường là lành tính, chúng có thể trở thành ác tính trong 3 – 5% trong tổng số các trường hợp.
Khoảng 1/3 số người bị NF không có triệu chứng trên lâm sàng.
Một số tên gọi khác
- U sợi thần kinh loại I (NF1)
- Bệnh Von Recklinghausen
- Bệnh Phakomatosis của Von Recklinghausen
- Bệnh u sợi thần kinh của Von Recklinghausen
- U sợi thần kinh, da
- U xơ thần kinh – U tủy thượng thận - Hội chứng carcinoid ở tá tràng
- U sợi thần kinh ngoại vi
- U sợi thần kinh loại II (NF2)
- U sợi thần kinh thính giác hai bên
- Bệnh u xơ thần kinh Schwannoma tiền đình
- U sợi thần kinh trung ương
Tiêu chuẩn chẩn đoán
Triệu chứng của NF1
- Tiền sử gia đình mắc NF1
- Sáu dát cà phê sữa trên da trở lên
- Tàn nhang ở vùng nách hoặc vùng bẹn
- Xuất hiện các nốt to bằng hạt đậu (u xơ thần kinh) nằm trong hoặc ngay dưới bề mặt da
- Một số vùng trên hoặc dưới bề mặt da bị sưng tấy (u xơ thần kinh dạng plexiform)
- Các u nhỏ có sắc tố trên mống mắt (nốt Lisch)
- Bất thường về xương như chân vòng kiềng (loạn sản xương chày), mỏng xương ống chân, cong vẹo cột sống
- Khối u trên dây thần kinh thị giác có thể gây suy giảm thị lực
Các dát cà phê sữa phổ biến nhất trên ngực, lưng, xương chậu, khuỷu tay và đầu gối. Những đốm này có thể có từ khi mới sinh hoặc xuất hiện trong thời kỳ sơ sinh. Trong độ tuổi từ 10 - 15, có thể bắt đầu xuất hiện những khối u có màu da thịt với các kích thước và hình dạng khác nhau trên da. Sau đó, có thể có ít hơn 10 trong số này phát triển to lên.
Các đặc điểm khác bao gồm đầu to bất thường (tật đầu to) và tầm vóc thấp. Có thể xảy ra co giật, mất khả năng học tập, các vấn đề về phát âm hoặc tăng động.
Dát cà phê sữa ở một bé, số lượng lớn hơn 6 dát gợi ý nhiều tới u xơ thần kinh type 1Nguồn ảnh: https://www.pinterest.com
Triệu chứng của NF2
- U dây tiền đình hai bên (VS), còn được gọi là u thần kinh thính giác là dấu hiệu xác định của NF2
- Các dấu hiệu có thể xảy ra của NF2 bao gồm tiền sử gia đình bị NF2, VS một bên hoặc bất kỳ hai trong số những dấu hiệu sau: u màng não, u thần kinh đệm, schwannoma, mờ đục thủy tinh thể dưới bao sau tuổi vị thành niên, đục thủy tinh thể ở trẻ vị thành niên.
Tùy thuộc vào vị trí chính xác và kích thước của VS có thể gây ra một số triệu chứng sau:
- Vấn đề về thăng bằng
- Vấn đề đi lại
- Chóng mặt
- Đau đầu
- Mất thính lực
- Liệt mặt
- Tê hoặc đau
- Ù tai
Triệu chứng của bệnh Schwannomatosis
- Các dấu hiệu xác định (từ 30 tuổi trở lên) bao gồm không có bằng chứng về khối u tiền đình trên MRI, không có đột biến NF2 đã biết và có từ hai khối u schwannomas ở trong hoặc giữa các lớp da (với ít nhất một khối u được xác định bởi mô bệnh học).
- Một khối schwannoma được chẩn đoán về mặt mô bệnh học và có một dấu hiệu đáp ứng các tiêu chí ở trên cũng là một dấu hiệu xác định của bệnh schwannomatosis.
- Khoảng 1/3 số người mắc bệnh schwannomatosis bị bệnh schwannomatosis theo khu vực với các khối u giới hạn ở một phần của cơ thể (như cánh tay, chân hoặc một vùng của cột sống)
Điều trị và theo dõi
Trẻ em bị NF1 nên được kiểm tra về chiều cao, cân nặng, vòng đầu, sự phát triển giới tính, khả năng học tập và các vấn đề về hành vi. Bác sĩ sẽ khám da để phát hiện các nốt sần, đốm, cong vẹo cột sống, trị số huyết áp, thị lực và tầm soát chứng mất thính giác. Bất kỳ mô hình tăng trưởng bất thường nào cũng cần được xem xét kỹ lưỡng. Dậy thì sớm hoặc muộn cũng có thể chỉ ra cần tìm hiểu thêm nữa. Các xét nghiệm chẩn đoán như xét nghiệm máu, chụp X-quang và các xét nghiệm khác có thể được chỉ định nếu còn nghi ngờ. Trẻ em mắc NF1mà không có triệu chứng lâm sàng thường được tái khám định kỳ từ 6-12 tháng.
Người lớn bị NF1 thường được đánh giá về thể chất và kiểm tra da để phát hiện các u, cong vẹo cột sống, huyết áp, thị lực và kiểm tra thính lực. Các bác sĩ cũng nên theo dõi bất kỳ khối u mới hoặc to ra hoặc bất kỳ triệu chứng mới nào nói chung. Những người mắc NF1 mà không có bất kỳ biểu hiện gì nên đi khám sức khỏe định kỳ hàng năm.
Bệnh nhân NF2 nên được khám và chăm sóc định kỳ tương tự. Nên theo dõi sự tiến triển và có phác đồ điều trị riêng khi có sự phát triển to ra hoặc có triệu chứng.
Cho đến nay, không có phương pháp điều trị hoặc cách chữa khỏi bệnh u sợi thần kinh hoặc schwannomatosis. Bác sĩ có thể kê thuốc giảm đau. Trong một số trường hợp, các khối u có thể được loại bỏ bằng phẫu thuật hoặc xạ trị làm giảm kích thước. Mặc dù phẫu thuật ở những vùng này có thể gây tổn thương thêm dây thần kinh và các vấn đề thần kinh khác nhưng nó thường được áp dụng. Lợi ích của phẫu thuật luôn phải được cân nhắc cùng với rủi ro mang lại. Tương tự như vậy, trong những tình huống được chỉ định tia xạ thì rủi ro và lợi ích phải được cân nhắc cẩn thận.
