Nguyên nhân gây bệnh Sốt xuất huyết và cách phòng bệnh

Hiện nay, SXHD vẫn chưa có thuốc đặc trị, chưa có vắc-xin phòng ngừa hiệu quả. Biện pháp phòng chống dịch chủ yếu vẫn là kiểm soát trung gian truyền bệnh cũng được Tổ chức y tế thế giới (WHO) khuyến cáo trong chiến lược phòng chống SXHD toàn cầu giai đoạn tiếp theo 

Lý do cơ bản làm cho SXHD rất khó khống chế là: 

• Vi rút Dengue có 4 chủng virut khác nhau miễn dịch chéo rất yếu, chưa có vắc xin phòng bệnh nên một người có thể bị mắc SXHD nhiều lần.
• Tác nhân truyền bệnh là hai loại muỗi Aedes thích hút máu vào sáng sớm và chiều tà, là thời điểm con người khó đề phòng hơn loại muỗi hút máu về đêm, loại muỗi này chỉ hút máu người và có thể hút ngắt quãng, hút máu nhiều người, lại có khả năng bay xa tới 400m nên khả năng gây dịch cao. 
• Loại muỗi này chỉ thích đẻ trứng tại các điểm chứa nước sạch, nước mưa tồn đọng trong khu dân cư, nên việc phòng chống bệnh này phụ thuộc rất nhiều vào thói quen sinh hoạt và thói quen lưu trữ nước sạch và các hành vi làm sạch môi trường liên quan đến chu trình phát triển của muỗi Aedes

Loại muỗi Aedes đóng vai trò chủ yếu là véc tơ truyền bệnh là Aedes Aegypti, ngoài ra còn có muỗi Aedes Albopictus đóng vai trò thứ yếu.

Ổ chứa, đường truyền và phương thức lây truyền

Người là ổ chứa và là nguồn truyền nhiễm chủ yếu của bệnh SXH trong chu trình “người - muỗi Aedes aegypti - người”, bao gồm cả người bệnh và người lành mang vi rút. Ngoài ra, người ta mới phát hiện ở Malaysia có loài khỉ sống ở các khu rừng nhiệt đới cũng mang vi rút Dengue.

Đường truyền SXH qua trung gian là muỗi vằn. Vi rút truyền từ người này sang người khác qua các vết đốt do véc tơ. Khi vi rút Dengue vào cơ thể người, chúng tồn tại trong máu từ 2 đến 7 ngày. Trong khoảng thời gian này nếu muỗi Aedes hút máu thì vi rút được truyền cho muỗi và sau đó lúc hút máu nó sẽ tiếp tục truyền vi rút cho người khác. Muỗi Aedes có thể truyền vi rút Dengue cho trứng nên trứng nhiễm vi rút trở thành muỗi mang vi rút có thể dẫn đến việc lây lan dịch bệnh này. Vi rút Dengue cũng có thể lây truyền qua đường sinh dục ở muỗi. 

Phương thức lây truyền vi rút Dengue (vi rút DEN)

Muỗi Aedes – véc tơ truyền bệnh

Muỗi Aedes aegypti

Aedes aegypti có nguồn gốc từ châu Phi. Loài muỗi này dần dần lan tràn ra hầu hết các khu vực có khí hậu nhiệt đới đầu tiên là nhờ tàu thuyền và máy bay.

Loài muỗi này có thể dễ dàng nhận dạng nhờ có vằn trắng, các đốt bàn chân sau có những khoang trắng, riêng đốt bàn chân thứ V trắng hoàn toàn, vì vậy thường có tên gọi là “Muỗi vằn”. 

Chu kỳ vòng đời của muỗi trải qua 4 giai đoạn:

• Giai đoạn hình thành trứng: 2-5 ngày.
• Giai đoạn từ trứng thành lăng quăng: 1-2 ngày.
• Giai đoạn từ lăng quăng thành nhộng (quăng): 3-4 ngày.
• Giai đoạn từ nhộng thành muỗi trưởng thành: 1-2 ngày. 

Những đặc điểm sinh học quan trọng của muỗi vằn cần chú ý:

Muỗi vằn rất thích hút máu người và thường sống ở trong nhà gần người. Chúng đậu nghỉ ở những nơi tối, trên quần áo sẫm màu, đồ dùng gia đình, trên các lọ hoa, không có con muỗi nào đậu trên vách tường. Muỗi đánh hơi người nhanh và sà vào là đốt ngay. Muỗi thường hoạt động đốt người vào ban ngày, hoạt động cao điểm vào lúc sáng sớm và chiều tối. Muỗi cái rất bị hấp dẫn bởi mùi mồ hôi người, khi đánh hơi phát hiện người, chúng sà vào hút máu ngay Sự tồn tại khá lâu của trứng, chịu đựng được nhiều tháng trong mùa khô.

Các ổ chứa lăng quăng thông thường là:

• Ổ chứa thiên nhiên hốc cây, thân tre, vỏ ốc, kẽ bẹ lá (thơm, chuối, khóm, môn…) ít khi gặp trên hốc đá.
• Ổ chứa nhân tạo: lu, hồ, vật chứa, chai lọ, chén bát bể, vỏ xe vứt bừa bãi ngoài vườn, máng xối, lọ hoa trong nhà, hòn non bộ, ghe xuồng, thùng xe.Tóm lại, các ổ chứa rất đa dạng, do con người tạo ra trong và quanh nhà, luôn luôn có mặt và chứa nước, không nhất thiết phải nhiều và không bẩn, thường là những ổ muỗi tồn tại trong mùa khô.

Các ổ chứa lăng quăng

Phòng chống sốt xuất huyết

Biện pháp phòng chống SXH hiệu quả chính là tiêu diệt véc tơ truyền bệnh.

Gồm 2 nhóm biện pháp:

• Biện pháp đối với muỗi có các hoạt động phòng muỗi đốt, hạn chế nơi đẻ trứng của muỗi, diệt muỗi. 
• Biện pháp đối với lăng quăng cần thực hiện các hoạt động loại trừ, vật chứa nước để giảm bớt lăng quăng. 

Các biện pháp đối với lăng quăng dễ thực hiện, hiệu quả cao, an toàn và được khuyến khích hơn diệt muỗi

Loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, diệt lăng quăng/bọ gậy bằng cách:

• Đậy kín tất cả các dụng cụ chứa nước để muỗi không vào đẻ trứng.
• Thả cá hoặc mê zô vào các dụng cụ chứa nước lớn (bể, giếng, chum, vại...) để diệt lăng quăng/bọ gậy.
• Thau rửa các dụng cụ chức nước vừa và nhỏ (lu, khạp…) hàng tuần.
• Thu gom, hủy các vật dụng phế thải trong nhà và xung quanh nhà như chai, lọ, mảnh chai, mảnh lu vỡ, ống bơ, vỏ dừa, lốp/vỏ xe cũ, hốc tre, bẹ lá..., dọn vệ sinh môi trường, lật úp các dụng cụ chứa nước khi không dùng đến.
• Bỏ muối hoặc dầu vào bát nước kê chân chạn/tủ đựng chén bát, thay nước bình hoa/bình bông.

Phòng chống muỗi đốt:

• Mặc quần áo dài tay.
• Ngủ trong màn/mùng kể cả ban ngày.
• Dùng bình xịt diệt muỗi, hương muỗi, kem xua muỗi, vợt điện diệt muỗi...
• Dùng rèm che, màn tẩm hóa chất diệt muỗi.
• Cho người bị SXH nằm trong màn, tránh muỗi đốt để tránh lây lan bệnh cho người khác.

Ngoài ra người dân cần tích cực phối hợp với chính quyền và ngành y tế trong các đợt phun hóa chất phòng, chống dịch.