Xét nghiệm định lượng kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt (PSA) trong máu. PSA là một loại protein được sản xuất bởi cả mô lành và mô ung thư tuyến tiền liệt - một tuyến nhỏ nằm bên dưới bàng quang ở nam giới.
Tuyến tiền liệt. Nguồn ảnh: MedikalifePSA chủ yếu được tìm thấy trong tinh dịch và cũng được sản xuất bởi tuyến tiền liệt. Một lượng nhỏ PSA thường lưu hành trong máu.
Xét nghiệm PSA phát hiện nồng độ PSA cao có thể cho thấy sự hiện diện của ung thư tuyến tiền liệt. Tuy nhiên, nhiều bệnh khác như phì đại tiền liệt tuyến hoặc viêm tuyến tiền liệt cũng có thể làm tăng PSA. Do đó, việc tìm kiếm nguyên nhân gây tăng PSA có thể khá phức tạp.
Có rất nhiều chỉ định khác nhau để xét nghiệm PSA. Để quyết định xem có nên làm xét nghiệm PSA hay không, hãy trao đổi với bác sĩ để xem xét các yếu tố nguy cơ và lợi ích.
Tại sao lại thực hiện xét nghiệm này?
Ung thư tuyến tiền liệt là bệnh phổ biến và là nguyên nhân thường gặp gây tử vong do bệnh ung thư. Phát hiện sớm có thể là một công cụ quan trọng trong việc điều trị thích hợp và kịp thời.
Ung thư tiền liệt tuyến. Nguồn ảnh: kasraeianurologyUng thư tuyến tiền liệt có thể làm tăng nồng độ PSA. Tuy nhiên, nhiều bệnh không phải ung thư cũng có thể làm tăng PSA. Xét nghiệm PSA có thể phát hiện nồng độ PSA cao trong máu nhưng không cung cấp chẩn đoán chính xác về bệnh cụ thể của tuyến tiền liệt.
Xét nghiệm PSA chỉ là một xét nghiệm sàng lọc ban đầu của ung thư tuyến tiền liệt. Một sàng lọc phổ biến khác, thường được thực hiện cùng với xét nghiệm PSA là thăm trực tràng.
Khi đó, bác sĩ sẽ đưa một ngón tay đeo găng được bôi trơn vào trực tràng của người bệnh để thăm khám tuyến tiền liệt. Bằng cách sờ hoặc ấn vào tuyến tiền liệt, bác sĩ có thể biết được có u cục hoặc vùng cứng bất thường ở tuyến tiền liệt hay không.
Thăm khám trực tràng. Nguồn ảnh: patients.urowebCả xét nghiệm PSA và thăm khám trực tràng đều không giúp chẩn đoán chính xác ung thư tuyến tiền liệt. Kết quả bất thường trong các xét nghiệm này có thể định hướng bác sĩ chỉ định làm sinh thiết tuyến tiền liệt. Chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt dựa trên kết quả sinh thiết.
Các lý do khác để xét nghiệm PSA
Đối với những người đã được chẩn đoán mắc bệnh ung thư tuyến tiền liệt, xét nghiệm PSA có thể được sử dụng để:
- Đánh giá hiệu quả của một phương pháp điều trị
- Kiểm tra ung thư tái phát
Đối tượng nguy cơ
Các tổ chức y tế khác nhau trong các khuyến nghị về việc ai nên và ai không nên làm xét nghiệm sàng lọc PSA. Hãy thảo luận với bác sĩ về những lợi ích, hạn chế và nguy cơ tiềm ẩn của xét nghiệm PSA để đưa ra lựa chọn phù hợp.
Lợi ích
Xét nghiệm PSA có thể phát hiện ung thư tuyến tiền liệt ở giai đoạn đầu. Bệnh sẽ điều trị dễ dàng hơn và có nhiều khả năng chữa khỏi nếu được chẩn đoán sớm.
Nhưng để đánh giá lợi ích của xét nghiệm cần phải đánh giá liệu phát hiện sớm và điều trị sớm có cải thiện kết quả điều trị và giảm số ca tử vong do ung thư tuyến tiền liệt hay không.
Ung thư tuyến tiền liệt thường tiến triển chậm trong nhiều năm. Do đó, có thể mắc bệnh mà không có các triệu chứng gì hoặc bệnh sẽ tồn tại suốt đời.
Hạn chế
Các hạn chế của xét nghiệm PSA
Các yếu tố làm tăng PSA. Ngoài ung thư, các bệnh khác có thể làm tăng PSA bao gồm phì đại tuyến tiền liệt, viêm hoặc nhiễm trùng tuyến tiền liệt. Ngoài ra, nông độ PSA thường tăng dần theo tuổi.
Các yếu tố làm giảm PSA. Một số loại thuốc điều trị phì đại tiền liệt tuyến hoặc các bệnh đường tiết niệu và liều lượng lớn của một số loại thuốc hóa trị liệu có thể làm giảm nồng độ PSA. Béo phì cũng có thể làm giảm PSA.
Kết quả sai lệch. Xét nghiệm không phải lúc nào cũng cho kết quả chính xác. Nồng độ PSA cao không có nghĩa là bạn bị ung thư tuyến tiền liệt
Chẩn đoán quá mức. Một số bệnh ung thư tuyến tiền liệt được phát hiện bằng xét nghiệm PSA không gây ra các triệu chứng hoặc nguy cơ tử vong.
Nguy cơ tiềm ẩn
Các nguy cơ tiềm ẩn của xét nghiệm PSA về cơ bản liên quan đến các lựa chọn dựa trên kết quả xét nghiệm chẳng hạn như quyết định tiến hành xét nghiệm thêm và điều trị ung thư tuyến tiền liệt. Các yếu tố nguy cơ bao gồm:
- Vấn đề về sinh thiết. Đau, chảy máu và nhiễm trùng.
- Ảnh hưởng tâm lý. Kết quả xét nghiệm dương tính giả - nồng độ PSA cao nhưng không tìm thấy ung thư khi sinh thiết - có thể gây lo lắng cho người bệnh.
Quy trình
Y tá hoặc kỹ thuật viên sẽ sử dụng kim để lấy máu từ tĩnh mạch, sau đó mẫu máu được phân tích trong phòng xét nghiệm để đo nồng độ PSA trong máu.
Kết quả
Đơn vị của PSA là ng/mL. Không có giới hạn cụ thể giữa mức PSA bình thường và bất thường. Bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết tuyến tiền liệt dựa trên kết quả xét nghiệm PSA của người bệnh.
Sự biến thiên của xét nghiệm PSA
Bác sĩ có thể sử dụng các cách khác nhau để diễn giải kết quả PSA trước khi chỉ định sinh thiết tuyến tiền liệt. Các phương pháp khác này nhằm cải thiện độ chính xác của xét nghiệm PSA.
Các nhà nghiên cứu tiếp tục điều tra các biến thiên của xét nghiệm PSA để xác định lợi ích của chúng.
Các biến thiên của xét nghiệm PSA:
Tốc độ tăng PSA. Là sự thay đổi nồng độ PSA theo thời gian. PSA tăng nhanh có thể cho thấy sự hiện diện của ung thư. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây đã đặt ra nghi ngờ về giá trị của tốc độ tăng PSA trong việc phát hiện ung thư tuyến tiền liệt từ sinh thiết.
% PSA tự do. PSA lưu thông trong máu ở 2 dạng: gắn vào protein hoặc tự do trong máu. Nếu nồng độ PSA cao nhưng tỷ lệ PSA tự do thấp có nhiều khả năng người bệnh bị ung thư tuyến tiền liệt.
Mật độ PSA. Ung thư tuyến tiền liệt có thể tạo ra nhiều PSA hơn so với các bệnh lành tính của tuyến tiền liệt. Các phép đo mật độ PSA điều chỉnh các giá trị PSA cho thể tích tuyến tiền liệt. Đo mật độ PSA thường cần chụp MRI hoặc siêu âm qua trực tràng.
Trao đổi với bác sĩ
Trước khi làm xét nghiệm PSA, hãy nói chuyện với bác sĩ về những lợi ích và nguy cơ. Nếu bạn quyết định làm xét nghiệm PSA, hãy hỏi bác sĩ:
- Khi nào có kết quả?
- Bạn có thể đưa ra khuyến nghị nào nếu kết quả bất thường?
- Tôi nên xét nghiệm lại bao lâu một lần nếu kết quả âm tính
Thảo luận trước về những vấn đề này có thể giúp bạn dễ dàng tìm hiểu kết quả xét nghiệm và đưa ra quyết định phù hợp sau đó.
