Chất điện giải là gì? Mất cân bằng và cách bổ sung

Chất điện giải rất cần thiết cho sự tồn tại. Nhiều quá trình tự động trong cơ thể dựa vào điện thế hoạt động và các chất điện giải cung cấp điện thế này.

Các chất điện giải tương tác với nhau và với các tế bào trong mô, dây thần kinh và cơ. Sự cân bằng của các chất điện giải trong cơ thể rất quan trọng để cơ thể hoạt động bình thường.

Sơ lược về các chất điện giải

• Chất điện giải rất quan trọng cho hoạt động bình thường của cơ thể.
• Trái cây và rau quả là nguồn cung cấp chất điện giải tốt.
• Các chất điện giải thông thường bao gồm natri, kali, canxi và bicarbonate.
• Các triệu chứng của sự mất cân bằng điện giải bao gồm co cơ, mệt mỏi và nếu không được kiểm soát kịp thời sẽ dẫn đến co giật và rối loạn nhịp tim.
• Người lớn tuổi đặc biệt có nguy cơ mất cân bằng điện giải.

Chất điện giải là gì?

Chất điện giải là hóa chất dẫn điện khi hòa tan trong nước. Chúng tham gia điều chỉnh chức năng thần kinh và cơ bắp, hydrat hóa cơ thể, cân bằng nồng độ axit và áp suất thẩm thấu máu đồng thời giúp phục hồi lại các mô bị tổn thương.

Các cơ và tế bào thần kinh đôi khi được gọi là “các mô điện” của cơ thể. Đó là do sự di chuyển của các chất điện giải giữa bên trong và bên ngoài tế bào hoặc giữa các tế bào.

Các chất điện giải trong cơ thể con người gồm:

• Natri
• Kali
• Canxi
• Bicacbonat
• Magiê
• Clorua
• Phosphat

Ví dụ: Cơ bắp cần canxi, natri và kali để co duỗi. Khi các chất này bị mất cân bằng, nó có thể dẫn đến yếu cơ hoặc co rút quá mức.

Các tế bào cơ tim, cơ vân và sợi thần kinh sử dụng chất giải để truyền các xung động thần kinh đến các tế bào khác.

Sự mất cân bằng điện giải

Mất cân bằng điện giải có thể gây ra một vài triệu chứng như mệt mỏi, tim đập nhanh,...Nguồn ảnh: https://www.pinterest.com

Nồng độ các chất điện giải trong máu có thể trở nên quá cao hoặc quá thấp, dẫn đến sự mất cân bằng. Thay đổi nồng độ các chất điện giải có thể liên quan đến lượng nước trong cơ thể cũng như các yếu tố khác.

Các chất điện giải quan trọng bao gồm natri và kali bị mất qua mồ hôi khi tập thể dục. Mất nước nhiều như tiêu chảy hoặc nôn mửa cũng ảnh hưởng đến nồng độ chất điện giải. Trong những tình huống này, sự cân bằng điện giải trong cơ thể cần được khôi phục.

Thận và một số hooc môn điều chỉnh nồng độ của mỗi chất điện giải. Nếu nồng độ các chất quá cao, thận sẽ lọc nó khỏi cơ thể và các hooc môn sẽ hoạt động để khôi phục lại sự cân bằng.

Sự mất cân bằng gây ra tình trạng bệnh lý khi nồng độ một chất điện giải nhất định trở nên cao hơn mức mà cơ thể có thể điều chỉnh. Nồng độ chất điện giải thấp cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe.

Sự mất cân bằng phổ biến nhất liên quan đến natri và kali.

Triệu chứng mất cân bằng điện giải

Các triệu chứng phụ thuộc vào chất điện giải bị mất cân bằng và nồng độ quá cao hay quá thấp.

Khi có sự mất cân bằng của magiê, natri, kali hoặc canxi có thể gây ra một số triệu chứng như:

• Rối loạn nhịp tim
• Yếu cơ
• Co giật và co rút cơ
• Huyết áp thay đổi
• Mệt mỏi 
• Tê
• Hoang mang
• Các rối loạn về xương
• Rối loạn hệ thần kinh
• Co giật

Ví dụ: Nồng độ canxi tăng có thể xảy ra ở những người bị ung thư vú, ung thư phổi hoặc đa u tủy xương do sự phá hủy các mô xương.

Các triệu chứng của tăng canxi máu như:

• Đi tiểu nhiều
• Táo bón
• Buồn nôn
• Đau bụng
• Nôn mửa
• Rối loạn nhịp tim
• Khát nước
• Khô miệng họng
• Thờ ơ
• Mệt mỏi
• Ủ rũ và cáu gắt
• Yếu cơ
• Chán ăn
• Hoang mang
• Hôn mê

Những triệu chứng này cũng có thể do ung thư hoặc quá trình điều trị ung thư nên có thể khó xác định nguyên nhân gây ra tăng nồng độ canxi.

Nguyên nhân

Một số nguyên nhân có thể gây ra sự mất cân bằng điện giải như:

• Sau tập thể dục
• Nôn nhiều hoặc tiêu chảy kéo dài
• Ăn kiêng
• Mất nước nghiêm trọng
• Mất cân bằng axit-bazơ (tỷ lệ axit và kiềm trong cơ thể)
• Suy tim sung huyết
• Điều trị ung thư
• Một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu
• Ăn vô độ
• Bệnh thận
• Tuổi tác (vì thận của người lớn tuổi trở nên kém hiệu quả hơn theo thời gian)

Theo dõi

Xét nghiệm điện giải là một phương pháp để sàng lọc mất cân bằng điện giải trong máu. Nó đo lường sự cân bằng axit-bazơ và chức năng thận. Xét nghiệm này cũng giúp theo dõi tiến triển điều trị sự mất cân bằng hiện có.

Bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm này trong khám sức khỏe định kỳ và xét nghiệm này cũng được chỉ định trong thời gian nằm viện hoặc tại phòng cấp cứu vì cả bệnh cấp tính và mãn tính đều có thể ảnh hưởng đến mức điện giải.

Bác sĩ cũng có thể chỉ định xét nghiệm này với những người đang dùng thuốc có ảnh hưởng đến nồng độ chất điện giải như thuốc lợi tiểu hoặc thuốc ức chế men chuyển angiotensin.

Nồng độ điện giải trong máu được đo bằng milimol/lít (l). Nếu nồng độ của một chất điện giải quá cao hoặc quá thấp, bác sĩ sẽ theo dõi thường xuyên cho đến khi nồng độ trở lại bình thường.

Nếu có sự mất cân bằng axit-bazơ, bác sĩ sẽ làm xét nghiệm khí máu. Chúng đo nồng độ axit, oxy và carbon dioxide (CO2) trong mẫu máu từ động mạch. Xét nghiệm cũng xác định mức độ nghiêm trọng của sự mất cân bằng và sự đáp ứng với điều trị.

Điều trị

Điều trị sự mất cân bằng điện giải bao gồm khôi phục nồng độ quá thấp hoặc giảm nồng độ quá cao.

Nếu nồng độ quá cao, việc điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra tình trạng dư thừa. Nếu cơ thể mất nước mà không mất chất điện giải, điều này có thể dẫn đến dư thừa và điều trị bằng cách truyền nước và glucose.

Các bác sĩ thường điều trị giảm nồng độ bằng cách bổ sung chất điện giải cần thiết. Loại điều trị cũng sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của sự mất cân bằng. Đôi khi, nồng độ điện giải được bổ sung theo thời gian là an toàn mà không cần theo dõi liên tục.

Tuy nhiên, các triệu chứng của sự mất cân bằng có thể nghiêm trọng và có thể phải nhập viện và theo dõi trong quá trình điều trị.

Liệu pháp bù nước bằng đường uống

Các bác sĩ chủ yếu sử dụng phương pháp này để điều trị tình trạng thiếu chất điện giải cùng với tình trạng mất nước có xu hướng dẫn đến tiêu chảy nặng.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra một giải pháp cho liệu pháp bù nước bằng đường uống có chứa:

• 2,6 gam (g) natri clorua
• 1,5 g kali clorua
• 2,9 g natri citrat
• 13,5 g glucoza

Hòa tan trong 1 lít nước rồi uống.

Liệu pháp thay thế điện giải

Trong những trường hợp thiếu hụt chất điện giải nghiêm trọng hơn, các bác sĩ sẽ chỉ định bù điện giải qua đường uống hoặc qua đường tiêm tĩnh mạch như truyền dung dịch nước muối hoặc dung dịch natri lactat giúp điều trị tình trạng thiếu natri.

Phòng ngừa

Bù điện giải sau khi tập thể dục tránh sự thiếu hụt điện giảiNguồn ảnh: https://www.pinterest.com

Một số nguyên nhân gây ra tình trạng thiếu hụt chất điện giải như bệnh thận không thể ngăn ngừa được. Nói chung, có một chế độ ăn uống hợp lý có thể giúp giảm nguy cơ có mức điện giải thấp.

Ngoài ra, uống một lượng vừa phải đồ uống thể thao trong hoặc sau khi gắng sức hoặc tập thể dục có thể giúp hạn chế tác động của việc mất chất điện giải qua mồ hôi.

Nguồn cung cấp chất điện giải 

Nguồn thực phẩm chính của chất điện giải là trái cây và rau quảNguồn ảnh: https://www.pinterest.com

Đối với những người không cần điều trị tại bệnh viện, bác sĩ có thể đề nghị thay đổi hoặc bổ sung chế độ ăn uống để giúp cân bằng nồng độ chất điện giải.

Khi mức chất điện giải quá thấp, điều quan trọng là phải có thức ăn và đồ uống có chứa lượng chất điện giải cao. Dưới đây là một số tùy chọn: 

Chúng ta cần biết hàm lượng mỗi chất điện giải có trong một loại thực phẩm hoặc đồ uống. Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ có một bảng dữ liệu có thể tìm kiếm về các thành phần dinh dưỡng.

Các chất bổ sung cũng là một lựa chọn để nâng nồng độ chất điện giải. Ví dụ: người lớn tuổi thường không ăn đủ kali và điều trị bằng corticosteroid hoặc thuốc lợi tiểu cũng có thể làm giảm nồng độ kali. Trong trường hợp này, thuốc bổ sung kali dạng viên giúp tăng nồng độ kali trong máu.

Một số đồ uống thể thao, gel và bánh kẹo có thể phục hồi nồng độ điện giải như natri, kali trong và sau khi tập thể dục. Chúng cũng có thể giúp cơ thể giữ nước.

Tuy nhiên, những sản phẩm này đôi khi chứa hàm lượng chất điện giải cao và khi sử dụng quá nhiều có thể dẫn đến dư thừa. Một số cũng chứa lượng đường cao.

Điều quan trọng là phải tuân thủ cẩn thận bất kỳ kế hoạch điều trị hoặc bổ sung nào mà bác sĩ khuyến nghị.

Lượng khuyến nghị

Khôi phục sự cân bằng điện giải bằng cách thay đổi chế độ ăn uống sẽ giúp cải thiện các triệu chứng. Nếu không, bác sĩ có thể yêu cầu thêm các xét nghiệm để xác định bất kỳ tình trạng bệnh lý tiềm ẩn nào có thể gây ra sự mất cân bằng.

Khuyến nghị liều lượng của một số chất điện giải phổ biến nhất như sau:

Tóm tắt

Chất điện giải là một phần quan trọng trong nhiều quá trình thiết yếu của cơ thể. Sự mất cân bằng có thể ảnh hưởng đến hoạt động của cơ thể và dẫn đến một loạt các triệu chứng. Nếu một người ngất xỉu sau khi tập luyện thì sự mất cân bằng điện giải có thể là một lý do.

Bù chất điện giải trong hoặc sau khi tập thể dục cường độ cao hoặc sau đổ mồ hôi nhiều có thể giúp duy trì sự cân bằng. Đảm bảo luôn luôn đủ nước. Bất kỳ ai gặp vấn đề mất nước hay rối loạn điện giải nên đi khám và tham khảo ý kiến của bác sĩ.  

Xem thêm:

• Rối loạn điện giải: Triệu chứng, nguyên nhân, điều trị và phòng ngừa
• Cách phòng ngừa sự mất cân bằng điện giải
• 8 đồ uống giàu chất điện giải, tốt cho sức khỏe
• Nước bổ sung điện giải: Lợi ích và sự thật