Có nhiều loại rối loạn cảm xúc, trong đó có trầm cảm và rối loạn lưỡng cực.
Các triệu chứng khác nhau tùy theo tình trạng bệnh và tùy từng người. Người ta ước tính rằng, có khoảng 5% dân số trên toàn thế giới sẽ trải qua một số loại rối loạn cảm xúc trong suốt cuộc đời của họ.
Rối loạn cảm xúc không giống như những thay đổi tâm trạng bình thường. Thay đổi tâm trạng là một phản ứng bình thường đối với những điều xảy ra hàng ngày và các tác nhân gây căng thẳng, thường không ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống và khả năng hoạt động tổng thể của mọi người.
Mặt khác, rối loạn cảm xúc có thể ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống, gây ra các vấn đề với các mối quan hệ, sự nghiệp và lòng tự trọng của một người.
Những người gặp rối loạn cảm xúc có thể cảm thấy thoải mái hơn qua liệu pháp, thuốc và các biện pháp thay đổi lối sống.
Triệu chứng
Các triệu chứng rối loạn cảm xúc sẽ khác nhau về cường độ và theo loại rối loạn. 2 trong số những rối loạn cảm xúc phổ biến nhất là trầm cảm và rối loạn lưỡng cực.
Trầm cảm
Nguồn ảnh readingeagle.comCó một số loại trầm cảm khác nhau, bao gồm:
- Trầm cảm thông thường: Ít quan tâm đến các hoạt động thông thường, trải qua tâm trạng chán nản như cảm thấy buồn hoặc tuyệt vọng và các triệu chứng khác trong ít nhất 2 tuần
- Trầm cảm mạn tính (còn được gọi là rối loạn trầm cảm dai dẳng): Có tâm trạng chán nản mạn tính kèm theo các triệu chứng khác trong ít nhất 2 năm
Trầm cảm có thể có một số đặc điểm đặc trưng của rối loạn cảm xúc, bao gồm:
- Rối loạn cảm xúc theo mùa: Có các triệu chứng trầm cảm tái phát vào những thời điểm nhất định trong năm, thường là trong những tháng mùa đông
- Trầm cảm tâm thần, hoặc rối loạn trầm cảm nặng với các đặc điểm rối loạn tâm thần: Trải qua trầm cảm nặng cộng với một số dạng rối loạn tâm thần, chẳng hạn như rối loạn niềm tin cố định sai (ảo tưởng) hoặc nghe hoặc nhìn thấy những điều khó chịu mà người khác không thể nghe hoặc nhìn thấy (ảo giác)
- Trầm cảm khởi phát chu sinh hoặc trầm cảm sau sinh: Trải qua giai đoạn trầm cảm khi mang thai hoặc ngay sau khi sinh
Các triệu chứng của bệnh trầm cảm có thể bao gồm:
- Buồn bã quá mức và đôi khi không giải thích được
- Vô vọng
- Mất hứng thú với các hoạt động yêu thích
- Cảm giác thèm ăn và thay đổi cân nặng
- Cảm giác tội lỗi
- Lòng tự trọng thấp
- Các vấn đề về trí nhớ
- Ngủ nhiều hoặc mất ngủ
- Kích động
- Có ý tưởng hoặc nỗ lực tự sát
Rối loạn lưỡng cực
Rối loạn lưỡng cực thường được đánh dấu bằng sự thay đổi giữa giai đoạn trầm cảm và hưng cảm (tâm trạng cực kỳ kích thích hoặc cáu kỉnh). Có một số loại rối loạn lưỡng cực, bao gồm:
- Rối loạn lưỡng cực I: Dạng nặng nhất, với các giai đoạn hưng cảm toàn phát
- Rối loạn lưỡng cực II: Trải qua các giai đoạn trầm cảm xen kẽ với các giai đoạn hưng cảm nhẹ, một dạng hưng cảm ít nghiêm trọng hơn
- Rối loạn lưỡng cực chu kỳ: Xen kẽ giữa các triệu chứng của chứng hưng cảm và trầm cảm trong hơn hai năm
- Rối loạn lưỡng cực không xác định: Khi các triệu chứng đặc trưng của rối loạn lưỡng cực nhưng không đáp ứng tiêu chuẩn chẩn đoán của bất kỳ loại rối loạn lưỡng cực nào khác
Trong giai đoạn hưng cảm, một người có thể gặp phải:
- Tăng năng lượng
- Ý nghĩ hoang tưởng
- Giảm khả năng và nhu cầu ngủ
- Ý tưởng viển vông
- Suy nghĩ lạc quan, đơn giản
- Hành vi liều lĩnh
Trong giai đoạn trầm cảm của bệnh rồi loạn lưỡng cực, người ta có thể gặp các triệu chứng tương tự như triệu chứng của rối loạn trầm cảm, bao gồm buồn bã, đánh giá thấp bản thân, các vấn đề về nhận thức và ý định tự tử.
Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt
Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt là một loại rối loạn trầm cảm và là một dạng nghiêm trọng của hội chứng tiền kinh nguyệt. Các triệu có thể gặp phải khoảng một hoặc hai tuần trước kỳ kinh.
Các triệu chứng của rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt bao gồm:
- Thay đổi tâm trạng nghiêm trọng
- Giận dữ và cáu kỉnh
- Tăng khẩu vị
- Trầm cảm
- Mất ngủ hoặc ngủ nhiều hơn
- Cảm thấy mất kiểm soát
Nguyên nhân
Rối loạn cảm xúc có thể do sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm sự mất cân bằng của các hóa học trong não, di truyền và các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống.
Chất dẫn truyền thần kinh
Tế bào thần kinh là đơn vị cơ sở của não và hệ thần kinh. Tế bào thần kinh giao tiếp với các tế bào thần kinh khác, với các tuyến và cơ thông qua việc giải phóng các chất được gọi là chất dẫn truyền thần kinh. Những hóa chất này liên quan đến nhiều thứ, từ các chức năng sinh học cơ bản của con người, chẳng hạn như thở, đến phản ứng miễn dịch.
Nguồn ảnh theswaddle.comChất dẫn truyền thần kinh cũng tham gia vào việc điều chỉnh tâm trạng và cảm xúc. Một số chất dẫn truyền thần kinh có liên quan đến rối loạn cảm xúc. Một trong những chất đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển trầm cảm là serotonin. Mức serotonin thấp hơn có thể góp phần gây ra trầm cảm.
Các chất dẫn truyền thần kinh khác thường liên quan đến rối loạn cảm xúc bao gồm dopamine và norepinephrine.
Cấu trúc não
Cấu trúc não cũng được cho là có vai trò trong bệnh trầm cảm. Các nhà nghiên cứu đã tìm thấy một khu vực trong não - hồi hải mã, nhỏ hơn ở những bệnh nhân trầm cảm. Họ tin rằng lý do của điều này có thể là do việc tiếp xúc liên tục và kéo dài với các hormone căng thẳng đã cản trở sự phát triển của các tế bào thần kinh trong vùng não đó.
Các cấu trúc não khác có thể liên quan đến rối loạn cảm xúc bao gồm hạch hạnh nhân và đồi thị.
Di truyền
Di truyền là một yếu tố quan trọng liên quan đến tính nhạy cảm của các rối loạn cảm xúc, và các rối loạn cảm xúc được biết là di truyền trong gia đình.
Các sự kiện và thay đổi trong cuộc sống
Các sự kiện và thay đổi căng thẳng trong cuộc sống, bao gồm bắt đầu một công việc mới, chuyển nhà và các giai đoạn chuyển tiếp khác, cũng có thể gây ra chứng rối loạn cảm xúc như trầm cảm.
Chẩn đoán
Không có một xét nghiệm nào để xác định xem một người có bị rối loạn cảm xúc hay không. Thay vào đó, bác sĩ sẽ tiến hành đánh giá tâm thần và ghi chú lại tất cả các triệu chứng mà một người nào đó đang gặp phải để xác định chẩn đoán.
Để đưa ra chẩn đoán xác định, bác sĩ sẽ thông qua các bảng đánh giá (ICD-10, DSM IV,…). để chẩn đoán các rối loạn tâm thần, bao gồm cả rối loạn cảm xúc. Hướng dẫn này bao gồm các tiêu chí chẩn đoán cho từng chứng rối loạn tâm thần.
Trầm cảm
Để được chẩn đoán mắc bệnh trầm cảm, bạn phải trải qua các triệu chứng trong ít nhất 2 tuần. Tuy nhiên, mốc thời gian này sẽ khác nhau dựa trên loại trầm cảm cụ thể mà bạn đang trải qua. Ví dụ:
- Bệnh trầm cảm mạn tính: Các triệu chứng phải xuất hiện từ 2 năm trở lên.
- Rối loạn trầm cảm khởi phát chu sinh (trầm cảm sau sinh): Các triệu chứng phải xuất hiện trong thời kỳ mang thai hoặc trong vòng 4 tuần sau khi sinh.
- Rối loạn cảm xúc theo mùa: Các triệu chứng phải tái phát trong một khoảng thời gian cụ thể trong năm, thường là những tháng mùa đông.
Trầm cảm xuất hiện khác nhau ở mỗi người và không có 2 trường hợp nào giống nhau. Do đó, không phải mỗi người được chẩn đoán mắc bệnh trầm cảm sẽ gặp phải mọi triệu chứng. Tuy nhiên, một số triệu chứng dai dẳng phải xuất hiện trong khung thời gian nhất định để đủ điều kiện chẩn đoán.
Rối loạn lưỡng cực
Bác sĩ chẩn đoán rối loạn lưỡng cực dựa trên các triệu chứng, bệnh sử và tiền sử. Một người phải trải qua ít nhất một giai đoạn hưng cảm để được chẩn đoán mắc chứng rối loạn lưỡng cực I, cũng như giai đoạn trầm cảm kéo dài ít nhất 2 tuần để được chẩn đoán mắc chứng rối loạn lưỡng cực II.
Điều trị
Các lựa chọn để điều trị rối loạn cảm xúc bao gồm thuốc và liệu pháp. Thay đổi lối sống, chẳng hạn như tăng cường tập thể dục, ăn uống lành mạnh và giảm căng thẳng, cũng có thể hữu ích. Do sự phức tạp của các yếu tố liên quan đến rối loạn cảm xúc, điều quan trọng là phải tiếp cận điều trị từ các góc độ khác nhau.
Thông thường, sự kết hợp giữa thuốc và liệu pháp được khuyến khích. Tuy nhiên, hãy nhớ rằng các kế hoạch điều trị sẽ khác nhau tùy theo nhu cầu của từng cá nhân. Tốt nhất nên nói chuyện với bác sĩ để có hướng hành động tốt nhất cho riêng bạn.
Thuốc men
Có nhiều loại thuốc tâm thần khác nhau để điều trị các chứng rối loạn cảm xúc khác nhau. Mỗi thứ này tương tác với nồng độ chất dẫn truyền thần kinh trong não để giúp điều trị bất kỳ sự mất cân bằng tiềm ẩn nào.
Một số loại thuốc phổ biến được kê đơn để giúp điều trị chứng rối loạn cảm xúc bao gồm:
- Các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI)
- Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin – norepinephrine (SNRI)
- Thuốc chống loạn thần
- Ổn định tâm trạng
Liệu pháp
Liệu pháp tâm lý là một lựa chọn khác để điều trị. Tuy nhiên, liệu pháp không phải là phù hợp với tất cả và có rất nhiều lựa chọn.
Các liệu pháp phổ biến được sử dụng để điều trị rối loạn cảm xúc bao gồm:
- Liệu pháp nhận thức hành vi: tập trung vào việc điều chỉnh lại các suy nghĩ tiêu cực, rối loạn. Nó được sử dụng để điều trị cả trầm cảm và rối loạn lưỡng cực.
- Liệu pháp hành vi biện chứng: ban đầu được tạo ra để điều trị chứng rối loạn nhân cách ranh giới, nhưng kể từ đó đã tỏ ra hữu ích trong việc kiểm soát tâm trạng trong các trường hợp trầm cảm và rối loạn lưỡng cực.
Lối sống
Lối sống có thể góp phần kiểm soát tốt hơn các rối loạn cảm xúc. Một số thay đổi có thể giúp ích, bao gồm:
- Tham gia tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục có thể có lợi trong việc điều trị các rối loạn cảm xúc.
- Xây dựng các mối quan hệ lành mạnh: Những người xung quanh bạn có tác động rất lớn đến hạnh phúc của bạn. Duy trì các mối quan hệ bền chặt, lành mạnh và nuôi dưỡng với những người thân yêu của bạn có thể cải thiện đáng kể sức khỏe tinh thần.
- Tập trung vào giấc ngủ: Thực hiện vệ sinh giấc ngủ thích hợp là điều cấp thiết để kiểm soát chứng trầm cảm.
- Tránh rượu: Uống rượu quá mức và liên tục làm tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm. Nên uống vừa phải hoặc tránh uống đối với những người mắc chứng rối loạn cảm xúc.
Sống chung với rối loạn cảm xúc
Sống chung với chứng rối loạn cảm xúc không phải là điều dễ dàng. Rối loạn cảm xúc có thể tác động vào mọi lĩnh vực của cuộc sống, từ các mối quan hệ đến nghề nghiệp, lòng tự trọng đến sức khỏe thể chất. Tuy nhiên, người bệnh vẫn có thể sống tốt bất chấp những khó khăn đi kèm với những dạng rối loạn tâm thần này.
Tập trung vào vệ sinh giấc ngủ, nhận được sự hỗ trợ từ bạn bè và gia đình, tập thể dục thường xuyên, ăn uống lành mạnh và tránh xa các chất kích thích có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống của bạn nếu bạn đang sống với chứng rối loạn cảm xúc.
Tổng kết
Điều tối quan trọng là phải lên tiếng khi bạn đang gặp khó khăn và tìm kiếm hướng dẫn chuyên môn để được hỗ trợ trong việc kiểm soát các triệu chứng nếu bạn bị rối loạn cảm xúc. Vì các rối loạn cảm xúc có thể khác nhau đối với mỗi cá nhân, nên kế hoạch điều trị của bạn phải được điều chỉnh cho phù hợp với nhu cầu và trường hợp cụ thể của bạn.
Mặc dù các rối loạn cảm xúc có thể diễn ra theo từng giai đoạn, nhưng chúng cũng có thể gây tổn thương suốt đời. Việc điều trị nên tập trung vào việc kiểm soát các triệu chứng để giảm thiểu tác động của chúng đến cuộc sống hàng ngày của bạn.
Quan trọng nhất, hãy nhớ rằng rối loạn cảm xúc không thể xác định bạn hoặc quyết định bạn có thể sống trọn vẹn như thế nào. Nhiều người bị rối loạn cảm xúc có cuộc sống hạnh phúc và viên mãn bằng cách kiểm soát các triệu chứng của họ thông qua sự kết hợp của liệu pháp, thuốc men và tự chăm sóc bản thân.
